اگر شخصی جنس یا پولی را به طور کلی چیزی را در نزد کسی به امانت بگذارد و بعد شخص امین در عهد خود وفا نکرده و از آن چیز سو استفاده کند مرتکب خیانت در امانت شده است. خیانت در امانت میتواند ذیل چهار مورد تصاحب، تلف کردن مال، مفقود کردن مال و استعمال آن از سوی امین، شناخته شود.
ویژگی اصلی مورد نیاز برای اثبات خیانت در امانت در نزد دادگاه، این است که بتوان ثابت نمود که اصلا چیزی به امانت گذاشته شده است و مدرکی دال بر اثبات امانت موجود باشد و پس از آن در نزد دادگاه شکایت نمود و برای اثبات بزه تلاش نمود.
رابطه ی امانی چیست؟
چنانچه فردی مالی را نزد فرد دیگری به امانت بگذارد و هردو بر این موضوع واقف باشند، به این مسئله، رابطه ی امانی میگویند. در نزد حقوقدانان، مورد بحث است که آیا برای اثبات خیانت در امانت، وجود رابطه ی امانی عقدی لازم است یا خیر یعنی برای رابطه امانی حتماً باید یعنی رابطه ی امانی دست خط و قرارداد وجود داشته باشد، است. یا اینکه میتوان با وجود رابطه ی امانی غیر عقدی نیز دعوای خیانت در امانت مطرح کرد؟
در پاسخ به این مسئله باید گفت که دیوان عالی کشور، مبین نموده که وقوع امانت عقدی موضوعیت ندارد و تمامی روابط امانی در حیطه ای میباشند که در صورت عدم استرداد مال، امکان طرح دعوای خیانت در امانت وجود دارد. تنها در طرح این دعوا، استثنائاتی وجود دارد که امکان شکایت از آنها وجود ندارد. این استثنائات عبارتند از:
- افرادی که مالی را که متعلق به کس دیگری بوده است را یافته اند و آن را بازپس نداده اند را نمیتوان به عنوان خائن در امانت معرفی نمود.
- اگر شخصی از طرف قانون امین اموال کسی شناخته شده باشد و مال او را مدیریت کند، شخص نمیتواند او را خائن در امانت معرفی کند. نمونههای این مورد گوناگون میباشند، از جمله ولی یا وصی که سرپرست فردی اند یا قیم قانونی، همچنین امین فردی که سلامت عقلانی و روانی ندارد. اما نبود امر کیفری حاکی از نبود امر حقوقی نیست، برای مثال با وجود اینکه امین یک فرد خردسال، مانند قیم او، خائن در امانت شناخته نشود، بلافاصله پس از توانا شدن شخص، باید تمامی مال او را به او بازگرداند، و امر حقوقی همچنان باقی است.
- اگر امانتگذار صاحب اصلی مال نباشد و امین مال را به جای بازگرداندن به امانتگذار به صاحب اصلی آن بازگرداند، مصداق خیانت در امانت محسوب نمیشود. اما اگر او با علم به نامشروع بودن مال آن را پیش خود نگه دارد، میتواند جرم به حساب آید.
انواع خیانت در امانت
دعاوی خیانت در امانت بر اساس چیستی مال امانی ای که به امانت داده شده است متفاوت اند و از این رو احکام مربوط به آنان نیز متفاوت است. خیانت در امانت را بر حسب مال میتوان به دو گروه تقسیم کرد:
- خیانت در امانت بر مال قیمی: مال قیمی، مالی است که تنها روش بازپسدهی آن، برگرداندن همان مال است و امکان ندارد که با جنس دیگری جایگزین شود. هرچند که در قانون و همچنین در شرع ملاک دقیقی برای شناخت مال قیمی وجود ندارد و معمولا تشخیص با نظر قاضی و از روی عرف جامعه صورت میگیرد. مسئلهای که در مورد امر خیانت در امانت مال قیمی وجود دارد این است که واگذار کردن آن، تصرف کردن آن و تغییر ایجاد کردن در آن نیز خیانت در امانت شناخته میشود.
- خیانت در امانت بر مال مثلی: اموال مثلی، اموال هستند که میتوانند با جایگزین پرداخت شوند، برای مثال مانند پول یا محصولات کشاورزی، که تنها اندازه و ارزش آنها مورد نظر است و برای مثال امین باید تنها مقدار مشخص پول را برگرداند و الزامی به برگرداندن همان پول هایی که تحویل گرفته ندارد. خیانت در امانت بر مال مثلی تنها زمانی است که امانت گذار مال خود را مطالبه میکند و امین از بازگرداندن آن سر باز میزند. همچنین نکته ی با اهمیت دیگر در مورد امانت گذاشتن پول این است که محاسبه ی ضرر در آن، مصداق تصاحب است و میتواند خیانت در امانت محسوب شود با این حال بهتر است برای بررسی این مورد، با وکیلی مجرب و آشنا به امور و پرونده های مالی مشورت نمایید.
مجازات خیانت در امانت
خیانت در امانت از جمله جرائم کیفری محسوب میشود و در صورت اثبات، مجرم به زندان از ۳ تا ۱۸ ماه حبس، بنا بر میزان جرم محکوم می شود.
