در اصطلاح حقوقی، دادرسی به معنای رسیدگی مرجع قضایی به درخواست خواهان، به منظور صدور رای قاطع است. این فرآیند شامل تمام اقداماتی است که، از زمان ثبت درخواست توسط خواهان آغاز می‌شود و تا زمان صدور رای ادامه می‌یابد و انواع مختلفی از دادرسی از جمله دادرسی‌های معمولی و دادرسی فوری را شامل می‌شود.
شرایط فوری بودن دادرسی
وقتی حقوق شما توسط شخص دیگری انکار یا تضییع شود، می‌توانید اقامه دعوای حقوقی کنید. این فرآیند معمولاً طولانی و پیچیده است و ممکن است با توجه به طولانی شدن دادرسی، نیاز داشته باشید تا حقوق خود را در میانه فرآیند حفظ کنید. به عنوان مثال، اگر کسی به طور غیرقانونی ملک شما را تصرف کرده و شما می‌خواهید از ادامه تخریب غیرقانونی ملک خود جلوگیری کنید، می‌توانید درخواست دادرسی فوری یا دستور موقت دهید. همچنین می‌توانید با استفاده از این نوع درخواست، از انتقال یا مصادره دارایی‌های خود توسط شخص دیگری جلوگیری کنید.
موارد کاربرد و زمان ارائه دستور موقت
مطابق ماده ۳۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی، در مواردی که تعیین تکلیف ضروری است، دادگاه به درخواست ذینفع، درخواست دادرسی فوری صادر می‌کند. دستور موقت شامل مجموعه اقداماتی از سوی دادگاه است که، تأخیر در انجام آن موجب ضررهای جبران‌ناپذیری می‌شود.
- توقیف دارایی‌ها: صدور درخواست دادرسی فوری ممکن است، به منظور توقیف دارایی یا انجام عملی جهت حفظ حقوق و جلوگیری از ضررهای احتمالی به شخص صورت گیرد.
- انجام عمل: در برخی موارد، دستور موقت به منظور اجرای یک عمل مشخص مانند تحویل دارایی یا انجام یک تعهد، صادر می‌شود.
- منع انجام عمل: این دستور همچنین در برخی موارد، برای ممانعت از انجام عملی خاص مانند انتقال دارایی یا تصمیمات مضر، صادر می‌گردد.
درخواست دادرسی فوری ممکن است در سه زمان مختلف ارائه شود:
- قبل از طرح دعوای اصلی
- همزمان با طرح دعوای اصلی
- زمانی که، دعوای اصلی در جریان رسیدگی قرار دارد.
چگونگی ارائه درخواست دادرسی فوری
مطابق با ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تقدیم دادخواست جهت شروع رسیدگی دادگاه ضروری است اما طبق ماده ۳۱۳ این قانون، امکان طرح دادرسی فوری به صورت شفاهی نیز وجود دارد. دادگاه موظف است درخواست شفاهی را در جلسه دادگاه قید و به امضاء فرد درخواست‌کننده برساند و به آن ترتیب اثر دهد. بعد از تقدیم درخواست دستور موقت توسط طرف ذینفع، دادگاه زمان و تاریخ مناسبی برای رسیدگی به این درخواست تعیین می‌کند و طرفین را به دادگاه دعوت می‌کند.
اگر فوریت ضروری باشد، دادگاه می‌تواند بدون تعیین وقت قبلی و دعوت از طرفین، به تنهایی به موضوع پرداخته و دستور دادرسی فوری را صادر کند. تشخیص فوریت یا عدم فوریت موضوع، به عهده همان دادگاهی است که به پرونده شخص رسیدگی می‌کند. در این شرایط، درخواست‌کننده مهلت بیست روزه دارد تا دعوا را در دادگاه مطرح کند و درخواست خود را به دادگاه صادر کننده دستور موقت ارائه دهد. در غیر اینصورت، پس از انقضای مهلت ۲۰ روزه، تأثیر این دستور منقضی می‌شود.
نکات مهم در رابطه با دادرسی فوری
- اگر اصل دعوا در دادگاهی مطرح شده و فرآیند رسیدگی به آن آغاز شده باشد، همان دادگاه می‌تواند درخواست صدور دستور موقت را بپذیرد.
- اگر اصل دعوا هنوز در دادگاه مطرح نشده ولی، فرد ذینفع به دلیل جلوگیری از وارد آمدن خسارت، نیاز به دادرسی فوری دارد، دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، می‌تواند دستور موقت را صادر کند.
- اگر موضوع فوری بودن دادرسی در دادگاه دیگری مطرح است، دادگاه محل طرح موضوع می‌تواند قرار دستور موقت را صادر کند، حتی اگر صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را نداشته باشد.
ویژگی‌های دادرسی فوری
از آنجایی که دستور موقت اقدامی است که بر اساس اصل دعوا صادر می‌شود و به تبع آن اقدامات لازم از سوی دادگاه صورت می‌پذیرد، اقدامی تبعی محسوب می‌شود و دارای ویژگی‌های زیر می‌باشد:
- اصل دعوا باید مطرح یا قابل طرح باشد.
- درخواست دستور موقت، متفاوت از درخواست دعوا می‌باشد.
- دادرسی فوری اقدامی موقتی است.
- صدور این دستور نیازمند احراز فوریت و اخذ تأمین است.
- دستور موقت با صدور رأی بدوی مرتفع نمی‌شود.
- اجرای این دستور نیاز به تأیید رئیس حوزه قضایی دارد.
این دستور همچنین تحت شرایط زیر لغو می‌گردد:
- اگر خواهان محکوم به بی‌حقی شود.
- اگر درخواست دادرسی فوری قبل از اقامه دعوای اصلی و در مدت تعیین شده بیست روزه از صدور دستور، اقامه دعوا نشود.
- اگر خوانده دعوا تأمین مناسبی ارائه کند، دادگاه ممکن است تصمیم بگیرد که اثر این دستور را برطرف کند.
اعتراض به دستور موقت
اعتراض نسبت به قبول یا رد دادرسی فوری، صرفاً از طریق اعتراض به اصل رای و همراه با درخواست ممکن است. همچنین، اعتراض جداگانه به قبول یا رد درخواست موقت مقدور نیست. با توجه به پیچیدگی‌های قانونی موارد مربوط به دادرسی فوری، بهتر است جهت دریافت راهنمایی در مورد شرایط استفاده و حصول اطمینان از تطابق مفاد آن با مقررات، با یک وکیل متخصص در زمینه حقوق آیین دادرسی و یک وکیل متخصص در زمینه دعاوی حقوقی مشورت کنید. به این منظور می‌توانید از خدمات مشاوره گروه وکلای دادگستری ره جویان عدالت، که تخصص و سابقه‌ای درخشان در این زمینه دارند، بهره ببرید.
