چک برگشتی

به چه چکی چک برگشتی می‌گویند؟

مطابق قانون صدور چک ، کسی که چک صادر می‌کند باید در تاریخ درج شده در چک به اندازه مبلغ نوشته شده در چک ، در حساب بانکی‌اش وجه نقد داشته باشد . در غیر این صورت ، می‌توان چک را برگشت زد و علیه صادرکننده چک اقدامات قانونی لازم را انجام داد . به این نوع از چک‌ها چک برگشتی یا چک بلامحل می‌گویند.

چک برگشتی یا چک بلامحل امروزه به بزرگترین مشکل و معضل حوزه معاملات و روابط مالی تبدیل شده است و این موضوع حجم زیادی از پرونده‌های موجود در مراجع قضائی را به خود اختصاص داده است. به همین خاطر شناخت هرچند جزئی چک برگشتی برای کلیه افراد در زمینه‌های روابط مالی، شخصی و کاری‌شان ضرورت دارد.
در این مطلب سعی کرده‌ایم شما را با ویژگی‌های یک چک برگشتی آشنا کنیم.

قانون در مورد کسانی که بیش از یک بار چک برگشتی صادرکرده‌اند چه مجازاتی در نظر گرفته است؟

بانک‌ها مکلف هستند تمام حساب‌های جاری اشخاصی را که بیش از یک بار چک برگشتی صادر کرده و تعقیب آنها منتهی به صدور کیفرخواست شده باشد، بسته و تا سه ‌سال به ‌نام آنها حساب جاری دیگر باز نکنند.

 

آیا برگشت زدن چک برابر با شکایت کردن است؟

باید بگوییم خیر. اغلب مردم تصور اشتباه می‌کنند که با برگشت زدن چک تمام موارد حقوقی آن به جریان می‌افتد. اما به این صورت نیست. باید بدانید که بعد از برگشت زدن چک، حتما باید شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی خود را به مراجع قضایی تقدیم کنید و برای این منظور از زمان دریافت گواهی عدم پرداخت، فقط ۶ ماه برای شکایت چک برگشتی فرصت دارید.

چه زمانی دارنده چک می‌تواند نسبت به برگشت زدن چک اقدام کند؟

اگر روزی چکی در دست داشتید و برای نقد کردن آن به بانک مراجعه کردید ولی نتوانستید پولی دریافت کنید بهتر است بدانید که در این شرایط می‌توانید چک را برگشت بزنید:
۱) نبودن وجه نقد در حساب و یا کافی نبودن آن.
عدم موجودی کافی حساب بانکی مربوط به چک؛ حق برگشت چک را برای دارنده چک به همراه دارد.
۲) صدور دستور عدم پرداخت وجه چک از طرف صاحب حساب به بانک.
در صورتی که صادرکننده چک نسبت صدور گواهی عدم پرداخت وجه را درخواست کند؛ این حق برای دارنده چک به وجود می‌آید که چک را برگشت زند.
۳) وجود اشتباه یا تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل: مطابقت نداشتن امضاء، اختلاف در مطالب چک، قلم خوردگی و … .
اشتباهات سهوی یا عمدی صادرکننده چک در خصوص تنظیم چک مثل: مطابقت نداشتن امضاء، وجود اختلاف در مطالب چک، خط خوردگی و قلم خوردگی و … امکان برگشت زدن چک را برای دارنده چک فراهم می‌کند
۴) صدور چک از حسابی که مسدود است.
صدور چک از حسابی که مسدود (بسته) است؛ حق برگشت زدن چک را برای دارنده چک به همراه دارد.

چک برگشتی حقوقی و چک برگشتی کیفری چه خصوصیاتی دارد؟

در ابتدای شناخت خصوصیات چک برگشتی بهتر است بدانید که باید تفکیکی بین چک حقوقی و چک کیفری قائل شد.

در هر دو مورد وجه چک قابل مطالبه است و تقسیم‌بندی چک به دو دسته‌ی حقوقی و کیفری ارتباطی به قابلیت مطالبه‌ وجه آن ندارد. اما وجه تمایز آنها در قابلیت پیگرد کیفری از طریق دادگاه‌های کیفری است. چک حقوقی قابلیت پیگیری کیفری و مجازات را ندارد ولی چک کیفری قابل پیگیری کیفری است

چک برگشتی چه زمانی حقوقی می‌شود؟

تصور اکثر افراد این است که چک برگشتی زمانی که حقوقی می‌شود از اعتبار افتاده و غیر قابل پیگیری است. در حالی که این‌گونه نیست. در چک‌های حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست اما می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده چک برگشتی را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد مگر آنکه با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت شود که به طور کلی طلبی وجود ندارد یا آنکه چک بابت ربا صادر شده است یا به هر دلیل دیگر دارنده چک برگشتی (خواهان) استحقاقی ندارد.

در تمام شرایط می‌توان چک برگشتی را در قالب دعوای حقوقی مطرح کرد. اما در موارد زیر به‌دلیل عدم امکان تعقیب کیفری الزاماً می‌بایست دعوا به‌شکل حقوقی مطرح شود:
۱. در صورتی که چک مدت‌دار باشد
۲. هرگاه ثابت شود چک بابت تضمین انجام معامله یا تضمین تعهدی صادر شده باشد.
۳. در صورتی‌که ثابت شود چک سفید امضاء صادر شده باشد
۴. در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است
۵. هرگاه وصول چک منوط به تحقق شرطی باشد
۶. در صورتی که چک بابت معاملات نامشروع و ربا صادر شده باشد
۷. هرگاه دارنده‌ی چک تا ۶ ماه پس از تاریخِ چک، برای وصول مبلغ آن به بانک مراجعه نکند یا تا ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی همان برگشتی چک) شکایت نکند.

طرح دعوای حقوقی چک برگشتی چگونه است؟

دارنده‌ی چک برگشتی می‌تواند به منظور مطالبه‌ مبلغ چک، اقدام به تنظیم و تقدیم دادخواست علیه صادرکننده به دادگاه عمومی محل انجام معامله یا اقامتگاه صادرکننده‌ چک (خوانده) کند. دارنده‌ چک باید با مراجعه به سایت قوه قضاییه در تهران و شهرستان‌هایی که سامانه الکترونیک قوه قضاییه راه‌اندازی شده است و با مراجعه به دادگاه در حوزه‌هایی که این سامانه راه‌اندازی نشده است و الصاق تمبر قانونی به آن، مراحل اولیه را تکمیل و طرح دعوای چک برگشتی نماید.
این نکته را بگوییم که دارنده‌ چک‌هایی که مبلغ آن‌ها تا ۲۰۰ میلیون ریال است، می‌بایست همراه با مدارک به واحد ارجاع حل اختلاف واقع در شهر یا استان مربوطه مراجعه کند تا بعد از ارجاع مدارک به شعبه‌ صالح ( اقامتگاه خوانده)، رسیدگی توسط شعبه‌ حل اختلاف آغاز شود.

رفع سوء اثر از چک برگشتی به چه صورت است؟

رفع سوء اثر چک برگشتی که بر اساس بخشنامه بانک مرکزی و قانون جدید چک ارائه شده است و افراد می‌توانند با مراجعه به شعب بانک‌ها به این مسئله بپردازند به روش‌های زیر صورت می‌گیرد:
• تامین موجودی
در این حالت مشتری مبلغ کسریِ موجودی را به سپرده‌ جاری خود واريز می‌کند و بانک پس از رفعِ برگشتِ چک و پرداخت مبلغ آن به ذی‌نفع، نسبت به رفع سوءِاثر از سابقه‌ چک برگشتی مشتری اقدام می‌کند.
• ارائه لاشه چک برگشتی به بانک و دریافت رسید در قبال آن
مشتری باید لاشه‌ چک برگشتی را به بانک ارائه دهد و بانک در قبال آن رسيدی به او تحويل دهد.
• ارائه رضایت نامه محضری ذی نفع چک به بانک
اگر امکان ارائه‌ لاشه چک برگشتی به بانک بنابه دلايلی نظير مفقود شدن، به سرقت رفتن و سوختن وجود نداشته باشد، ذی‌نفعِ چک که همان شخصی است که گواهی‌نامه‌ عدم پرداختِ وجه چک به نام او صادر شده است می‌تواند با حضور در دفترخانه‌ اسناد رسمی، رضايت خود را اعلام کند و بانک با دريافت رضايت‌نامه‌ مورد نظر، نسبت به رفع سوءِاثر از چک و ابطال آن اقدام نمايد.
تبصره: چنانچه ذی‌نفعِ چک، شخصِ حقوقیِ دولتی يا نهادِ عمومیِ غيردولتی باشد، می‌تواند با ارائه‌ نامه‌ رسمی، رضايت خود را اعلام کند و بانک با دريافت رضايت‌نامه‌ مزبور، نسبت به رفع سوءِاثر از چک مورد نظر و ابطال آن اقدام کند.
• ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر چک برگشتی
• واريز مبلغ چک به سپرده‌ی قرض‌الحسنه‌ی جاری و مسدود نمودن آن به مدت ۲۴ ماه
چنانچه ارائه‌ لاشه‌ چک يا رضايت‌نامه‌ محضری ذی‌نفع به بانک امکان‌پذير نباشد، مشتری می‌تواند تا زمان تعيين تکليف قطعی چک برگشتی يا حداکثر به مدت ۲۴ ماه با واريز معادل کسری موجودی به سپرده‌ قرض‌الحسنه‌ جاری خود، درخواست مسدود شدن وجه مزبور را برای پرداخت چک برگشتی، به شعبه‌ افتتاح‌کننده ارائه دهد (مشروط به آن که سپرده‌ قرض‌الحسنه‌ جاری مشتری نزد شعبه‌ مفتوح و توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد). در اين شرايط شعبه‌ افتتاح‌کننده موظف است ظرف پنج روز کاری، طی نامه‌ای، تأمين وجه چک را به اطلاع شخصی برساند که گواهی‌نامه‌ عدم پرداخت به نام وی صادر شده است تا او با مراجعه به بانک، وجه چک را دريافت کند.
• انقضای مدت نگهداری چک‌های برگشتی از سوی بانک مرکزی.
در صورت عدم اقدام مشتری نسبت به رفع سوءِاثر از سابقه‌ چک برگشتی، سابقه‌ هر چک برگشتی صرفا پس از انقضای مدت هفت سال از تاريخ صدور گواهی‌نامه‌ عدم پرداخت آن، به صورت خودکار از سامانه‌ اطلاعاتی بانک مرکزی رفع سوءِاثر می‌شود.

طرح دعوای کیفری چک برگشتی

به منظور شکایت و طرح دعوی کیفری در خصوص چک برگشتی؛ دارنده چک( شخصی که اولین بار چک را به بانک ارائه داده و گواهی عدم پرداخت به نام وی صادر شده است) بایستی ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک به بانک مراجعه کرده و اقدام به برگشت زدن چک نموده و گواهی عدم پرداخت را دریافت نماید. پس از آن بایستی در یک مهلت ۶ ماهه به دادسرای منطقه مراجعه نمود و طرح دعوی کیفری خود را در خصوص چک برگشتی با تنظیم دادخواست به انجام برساند. به همراه داشتن اصل چک، شناسنامه و کارت ملی در زمان مراجعه به دادگاه الزامی است.

قانون برای چک برگشتی کیفری چه مجازاتی در نظر گرفته است؟

ماده‌ی ۷ قانون صدور چک، اصلاحی سال ۸۲ مجازات صدور چک برگشتی را اینگونه تعیین کرده است.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد به حبس تا حداکثر ۶ ماه محکوم خواهد شد.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۱۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال باشد به حبس از ۶ ماه تا یکسال محکوم خواهد شد.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۵۰ میلیون ریال بیشتر باشد به حبس از یکسال تا ۲ سال و ممنوعیت از داشتن دسته‌چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد.
• همچنین طبق ماده‌ی ۱۰ همین قانون: هر کسی با علم به بسته بودن حساب بانکی خود چک صادر نماید به حداکثر مجازات مندرج در ماده‌ی ۷ محکوم می‌شود.

هنگام ثبت شکايت چک برگشتی فرم مخصوص دادخواست را فراموش نکنید!

باید بدانید که هم درباره چک‌های کیفری و هم چک‌های حقوقی، دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک در وجه دارنده چک را صادر خواهد کرد که دارنده به عنوان شاکی(خواهان)، فرم مخصوص دادخواست را تکمیل کند و با پرداخت هزینه دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی، آن را به دفتر دادگاه تحویل دهد. پس هنگام مراجعه به دادگاه برای شکایت در مورد چک برگشتی فرم درخواست را فراموش نکنید.