۵ تفاوت اقرار در دادگاه حقوقی و کیفری | شرایط و آثار

این مقاله توسط گروه وکلای دادگستری ره‌جویان عدالت تهیه شده است.

مقدمه

اقرار یکی از مهم‌ترین دلایل اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران است. شناخت تفاوت اقرار در دادگاه حقوقی و کیفری برای وکلا و شهروندان اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی از یک‌سو، و قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری از سوی دیگر مقررات متفاوتی درباره اقرار دارند.

تعریف اقرار

مطابق ماده ۱۲۵۹ قانون مدنی: «اقرار عبارت است از اخبار به حقی برای غیر و به ضرر خود.» بنابراین اقرار یک عمل حقوقی است که فرد به زیان خود، وجود یک حق یا تکلیف را اعلام می‌کند. این تعریف پایه اصلی اقرار حقوقی و اقرار کیفری را مشخص می‌سازد.

اقرار در دادگاه حقوقی

در دعاوی حقوقی، اقرار به عنوان «ملکه دلایل» شناخته می‌شود. اگر خوانده یا خواهان در دادگاه حقوقی به وجود حق یا دین اعتراف کند، قاضی می‌تواند بدون نیاز به دلیل دیگر، حکم صادر نماید. این موضوع بخشی از تفاوت اقرار در دادگاه حقوقی و کیفری را نشان می‌دهد.

شرایط اقرار در دعاوی حقوقی

ماده ۱۲۶۰ قانون مدنی: اقرار باید صریح و روشن باشد.
ماده ۱۲۶۱: اقرار‌کننده باید اهلیت داشته باشد (بالغ، عاقل و رشید).
ماده ۱۲۶۲: اقرار‌کننده نمی‌تواند در امور غیر مالی یا حقوق دیگران بدون اذن دخالت کند.

آثار اقرار در دعاوی حقوقی

اقرار در دادگاه حقوقی معمولاً غیرقابل رجوع است.
قاضی ملزم است بر اساس اقرار حکم بدهد.
اقرار فقط نسبت به شخص اقرار‌کننده و جانشینان قانونی او مؤثر است.

اقرار در دادگاه کیفری

در دعاوی کیفری، به دلیل حساسیت موضوع (جان، مال یا آزادی افراد)، قانونگذار سخت‌گیری بیشتری دارد. همین سخت‌گیری از اصلی‌ترین موارد تفاوت اقرار در دادگاه حقوقی و کیفری محسوب می‌شود.

شرایط اقرار در امور کیفری

ماده ۱۶۴ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲: اقرار در امور کیفری باید با «علم و اراده آزاد» صورت گیرد.
ماده ۱۶۸: در جرایم موجب حد، تعداد اقرار اهمیت دارد. مثلاً در زنا، چهار بار اقرار لازم است.
ماده ۱۷۰: اقرار در صورت وجود اکراه، اجبار یا شکنجه، فاقد اعتبار است.

آثار اقرار در دعاوی کیفری

قاضی باید علاوه بر اقرار، سایر قرائن و اوضاع و احوال را نیز در نظر بگیرد.
در برخی جرایم (مانند حدود)، اقرار می‌تواند به تنهایی دلیل باشد.
در جرایم تعزیری، اقرار تنها یکی از ادله است و قاضی می‌تواند برای اطمینان، دلایل دیگر هم بررسی کند.

۵ تفاوت کلیدی اقرار در دعاوی حقوقی و کیفری

در ادامه پنج تفاوت اصلی را بررسی می‌کنیم که اهمیت تفاوت اقرار در دادگاه حقوقی و کیفری را روشن می‌سازد:

اعتبار اقرار: در دعاوی حقوقی، اقرار کافی برای صدور حکم است؛ در دعاوی کیفری، بسته به نوع جرم، ممکن است نیازمند تکرار یا ادله دیگر باشد.
شرایط صحت: در دعاوی کیفری، آزادی اراده و نبود اکراه اهمیت ویژه‌ای دارد، در حالی که در دعاوی حقوقی، تمرکز بر اهلیت و صراحت اقرار است.
قابلیت رجوع: اقرار در دعاوی حقوقی معمولاً غیرقابل رجوع است، ولی در دعاوی کیفری امکان رجوع یا انکار بعد از اقرار وجود دارد.
تأثیر بر حکم: در حقوقی، قاضی موظف به صدور حکم طبق اقرار است؛ در کیفری، قاضی می‌تواند شرایط و قرائن دیگر را هم بررسی کند.
نوع جرم و نتیجه: در حقوقی، موضوع مالی یا قراردادی است؛ در کیفری، ممکن است به مجازات‌های سنگین مثل حبس یا حد منجر شود.

مثال‌های حقوقی و کیفری

حقوقی: شخصی در دادگاه حقوقی اقرار می‌کند که مبلغی را به عنوان وام دریافت کرده و هنوز پرداخت نکرده است. قاضی می‌تواند فقط بر اساس همین اقرار، حکم به پرداخت بدهی صادر کند.
کیفری: متهمی در دادگاه کیفری یک بار به ارتکاب سرقت اعتراف می‌کند، اما قاضی بدون وجود دلایل دیگر، نمی‌تواند صرفاً با همان یک اقرار حکم صادر کند.

جمع‌بندی

اقرار در نظام حقوقی ایران یکی از مهم‌ترین ادله اثبات دعواست، اما تفاوت اقرار در دادگاه حقوقی و کیفری از نظر شرایط، آثار و اعتبار بسیار قابل توجه است. در دعاوی حقوقی، اقرار سریعاً موجب صدور حکم می‌شود، در حالی که در دعاوی کیفری، قاضی باید محتاطانه عمل کند تا عدالت کیفری نقض نشود.