طلاق توافقی

بالاخره برای طلاق توافقی کجا باید رفت؟

اگر بخواهیم به سوالات «برای طلاق توافقی به کجا باید مراجعه کرد؟»، «برای درخواست طلاق توافقی باید کجا رفت؟» یا «برای طلاق توافقی کجا بریم؟» (به زبان عامیانه) پاسخی خلاصه بدهیم، نقشه راه روشن است:

1. اولین قدم (مشاوره): مراجعه به «سامانه تصمیم» (به صورت اینترنتی) برای ثبت‌نام مشاوره.
2. دومین قدم (ثبت دادخواست): پس از دریافت گواهی مشاوره، مراجعه به «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی».
3. سومین قدم (رسیدگی): مراجعه به «دادگاه خانواده» در وقت تعیین‌شده.
4. قدم نهایی (ثبت طلاق): پس از گرفتن رأی دادگاه، مراجعه به «دفترخانه رسمی طلاق» (که در بخش‌های بعد به آن پرداخته می‌شود).

این مسیر از اینترنت (سامانه تصمیم) شروع می‌شود، به دفاتر خدمات قضایی (برای ثبت رسمی) می‌رسد، از دادگاه خانواده (برای تایید قاضی) عبور می‌کند و در نهایت به دفترخانه طلاق (برای ثبت نهایی) ختم می‌شود. این خلاصه‌ی روال قانونی طلاق توافقی است.

البته، ساده‌ترین پاسخ به سوال «برای طلاق توافقی به کجا باید مراجعه کرد؟» این است: به دفتر وکیل متخصص طلاق توافقی مانند رهجویان. در این صورت، تمام ۴ مرحله بالا توسط وکیل انجام خواهد شد.

متن طلاق توافقی؛ مهریه، حضانت و سایر حقوق

اساس طلاق توافق (که شکل صحیح آن طلاق توافقی است) بر پایه سندی محکم و شفاف به نام «توافقنامه» یا همان متن طلاق توافقی قرار دارد. این متن، صرفاً برگه‌ای برای امضا نیست؛ بلکه نقشه راه جدایی و سندی حقوقی به شمار می‌رود که آینده مالی و غیرمالی طرفین (و فرزندان) را مشخص می‌سازد.

تمام شرایط طلاق توافقی که زوجین بر سر آن به تفاهم می‌رسند، باید به صورت شفاف، بدون ابهام و با جزئیات کامل در این متن قید شود. این سند، مبنای صدور رأی دادگاه خواهد بود. هر توافق شفاهی که در این متن مکتوب نشود، ارزش قانونی نخواهد داشت.

تنظیم این توافقنامه، حساس‌ترین بخش فرآیند است. کوچکترین سهل‌انگاری در نگارش آن می‌تواند منجر به شکایت بعد از طلاق توافقی و آغاز درگیری‌های حقوقی جدید شود.

مهم‌ترین بخش‌های این توافقنامه که باید به دقت مشخص شوند، عبارتند از:

۱. تکلیف حقوق مالی زن (مهریه، نفقه، اجرت‌المثل)

بخش اعظم توافقات، حول محور مسائل مالی می‌چرخد.

الف) مهریه طلاق توافقی

مهم‌ترین بخش مالی، مهریه طلاق توافقی است. از آنجایی که طلاق توافقی بر پایه رضایت مرد انجام می‌شود، زن معمولاً با بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه خود، این رضایت را جلب می‌کند. در اصطلاح حقوقی به این کار «بذل مهریه» گفته می‌شود.

وضعیت مهریه باید به طور دقیق در توافقنامه مشخص شود:

• بذل تمام مهریه: زن اعلام می‌کند که تمام مهریه خود را (چه عندالمطالبه باشد چه عندالاستطاعه) در قبال طلاق می‌بخشد.
• بذل بخشی از مهریه: برای مثال، زن از ۱۰۰ سکه مهریه، ۹۰ سکه را بذل کرده و ۱۰ سکه را دریافت می‌کند.
• دریافت اقساطی: ممکن است توافق شود که زن بخشی از مهریه را ببخشد و بخش دیگر را طی اقساط مشخص (مثلاً ماهیانه یا طی چند قسط معین) دریافت کند.

درج دقیق این جزئیات برای جلوگیری از اختلافات آینده حیاتی است. بر اساس اصول حقوقی (مستنبط از مواد ۱۰ و ۲۱۹ قانون مدنی که بر اعتبار قراردادهای خصوصی تاکید دارد)، «در متن طلاق توافقی باید جزئیات مهریه و نحوه پرداخت آن به طور دقیق مشخص شود تا سبب هرگونه ابهام در آینده جلوگیری شود. زن می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه طلاق توافقی را بذل کند و در مقابل، مرد موظف به پرداخت مبالغ توافق‌شده به صورت نقد یا اقساط خواهد بود.»

ب) نفقه و اجرت‌المثل

• نفقه: باید تکلیف نفقه ایام گذشته (معوقه) و همچنین نفقه ایام عده (سه ماهی که زن پس از طلاق باید صبر کند) مشخص شود. در اغلب موارد طلاق توافقی، زن این دو مورد را نیز همراه با مهریه بذل و اسقاط حق می‌کند.
• اجرت‌المثل و نحله: این موارد، حقوقی هستند که در صورت طلاق از طرف مرد (و در شرایط خاص) به زن تعلق می‌گیرند. در طلاق توافقی، زن معمولاً اقرار می‌کند که هیچ ادعایی بابت اجرت‌المثل ایام زندگی مشترک و نحله ندارد و کلیه حقوق مالی خود را اسقاط کرده است.

۲. تکلیف امور فرزندان (حضانت و ملاقات)

اگر زوجین فرزند مشترک داشته باشند، این بخش حیاتی‌ترین قسمت توافقنامه خواهد بود.

• حضانت: باید دقیقاً مشخص شود که حضانت (نگهداری و سرپرستی) فرزند یا فرزندان با کدام‌یک از والدین خواهد بود. طبق قانون، حضانت تا ۷ سالگی با مادر و پس از آن تا سن بلوغ (۹ سالگی برای دختر و ۱۵ سالگی برای پسر) با پدر است؛ اما در طلاق توافقی، والدین می‌توانند برخلاف این ترتیب قانونی توافق کنند. برای مثال، ممکن است توافق کنند حضانت برای همیشه با مادر باشد، یا به صورت مشترک و دوره‌ای باشد.
• نفقه فرزند: برخلاف نفقه زن، نفقه فرزند قابل اسقاط یا بخشش نیست. پدر در هر صورت موظف به پرداخت نفقه فرزند است. آنچه در توافقنامه قید می‌شود، «مبلغ» آن است. باید مبلغ مشخصی به صورت ماهانه تعیین و نحوه افزایش سالانه آن (معمولاً مطابق با شاخص بانک مرکزی) نیز ذکر شود.
• ملاقات: این بخش باید بسیار دقیق تنظیم شود تا از بروز شکایت بعد از طلاق توافقی جلوگیری کند. عبارات کلی مانند «هر وقت پدر خواست» یا «با هماهنگی» فاقد اعتبار اجرایی هستند. توافق باید دقیق باشد:

مثال: «ملاقات برای پدری که حضانت را ندارد، هر هفته در روزهای پنجشنبه از ساعت ۱۰ صبح الی جمعه ساعت ۶ عصر می‌باشد. تعطیلات رسمی و نیمی از تعطیلات نوروز و تابستان نیز متعلق به پدر است.»

۳. تکلیف جهیزیه

نحوه بازگرداندن جهیزیه (استرداد جهیزیه) باید روشن شود. آیا جهیزیه مسترد شده؟ یا اگر نشده، مرد چه زمانی موظف به تحویل آن است؟ لیست سیاهه اموال (در صورت وجود) می‌تواند ضمیمه شود.

ملاحظات حقوقی توافقنامه (لایحه، نوع طلاق و قوانین)

تنظیم این توافقنامه، کاری تخصصی است. به همین دلیل است که متن طلاق توافقی معمولاً در قالب لایحه طلاق توافقی توسط وکیل تنظیم و به دادگاه ارائه می‌شود.

الف) نوع طلاق در طلاق توافقی

شاید جالب باشد که بدانید «طلاق توافقی» نام حقوقی این طلاق نیست؛ بلکه اصطلاحی عرفی است. نوع طلاق در طلاق توافقی از نظر قانونی معمولاً یکی از دو مورد زیر است:

• طلاق خلع (نوبت اول): این رایج‌ترین نوع طلاق در طلاق توافقی است. طلاق خلع زمانی رخ می‌دهد که زن به دلیل «کراهت» (نفرت یا عدم علاقه) از همسر خود، مالی را (که همان مهریه بذل‌شده است) به او می‌بخشد تا رضایت مرد را برای طلاق جلب کند. (ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی)
• طلاق مبارات: این نوع طلاق زمانی است که کراهت و عدم علاقه، دوطرفه باشد. در این حالت، مالی که زن می‌بخشد (فدیه) نباید از میزان مهریه بیشتر باشد. (ماده ۱۱۴۷ قانون مدنی)

در هر دو حالت، زن مالی را می‌بخشد تا طلاق بگیرد.

ب) ماده قانونی طلاق توافقی و قوانین حاکم

سوال رایج این است که ماده قانونی طلاق توافقی چیست؟ در واقع، هیچ ماده واحدی به این نام در قانون وجود ندارد. قوانین طلاق توافقی مجموعه‌ای از چند اصل و ماده قانونی هستند:

• ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی: این ماده می‌گوید «مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بدهد.» اساس طلاق توافقی، استفاده از همین رضایت مرد است.
• مواد ۱۱۴۶ و ۱۱۴۷ (خلع و مبارات): که مکانیسم قانونی بخشش مهریه در قبال رضایت را فراهم می‌کنند.
• قانون حمایت از خانواده: که بخش‌های مربوط به الزام به مشاوره (بخش ۲ مقاله) و صلاحیت دادگاه خانواده را مشخص می‌کند.
• ماده ۱۰ قانون مدنی: این ماده طلایی که اصل «آزادی قراردادها» است، به توافقنامه زوجین اعتبار قانونی می‌بخشد.

در نهایت، تنظیم دقیق متن طلاق توافقی یا لایحه طلاق توافقی، تضمین‌کننده جدایی آرام و پیشگیری‌کننده از هرگونه شکایت بعد از طلاق توافقی خواهد بود.

بعد از رای دادگاه برای طلاق توافقی چه باید کرد؟ (گام‌های نهایی)

بسیاری از زوجین تصور می‌کنند که با دریافت رأی از قاضی، فرآیند طلاق به پایان رسیده است. این تصور اشتباهی بزرگ و رایج است. در واقع، رأی دادگاه پایان کار نیست؛ بلکه مجوز شروع مرحله نهایی و حیاتی‌ترین بخش، یعنی «ثبت رسمی» جدایی است.

سوال مهم این است که بعد از رای دادگاه برای طلاق توافقی چه باید کرد؟

پس از آنکه قاضی توافقات طرفین را تأیید کرد، سندی رسمی صادر می‌کند. این سند، «گواهی عدم امکان سازش» نام دارد که در عرف عمومی، همان حکم طلاق توافقی شناخته می‌شود. این گواهی، کلید طلایی برای پایان دادن به ازدواج است، اما به تنهایی به معنای طلاق نیست.

مهلت ۳ ماهه: مهم‌ترین بازه زمانی

پس از صدور و قطعی شدن حکم طلاق توافقی، زوجین (یا وکلای آن‌ها) فرصتی محدود اما بسیار مهم در اختیار دارند. قانون برای ثبت این طلاق، مهلتی سه ماهه در نظر گرفته است.

این سه ماه از تاریخ قطعی شدن رأی (نه لزوماً تاریخ صدور) محاسبه می‌شود. زوجین باید طی این ۹۰ روز، با در دست داشتن اصل گواهی عدم امکان سازش، به یکی از «دفاتر رسمی طلاق» مراجعه و جدایی خود را به صورت قانونی ثبت کنند.

اگر در این مدت سه ماهه مراجعه نکنند چه اتفاقی می‌افتد؟

پاسخ ساده است: گواهی عدم امکان سازش باطل می‌شود و اعتبار خود را از دست می‌دهد. در این صورت، اگر زوجین همچنان خواهان جدایی باشند، باید تمام فرآیند را از صفر شروع کنند. این یعنی ثبت‌نام مجدد در سامانه مشاوره، گذراندن تمام جلسات مشاوره طلاق توافقی، ثبت دادخواست مجدد در دفتر خدمات قضایی و مراجعه دوباره به دادگاه. این فرایند، اتلاف شدید زمان، انرژی و هزینه خواهد بود.

بر همین اساس، مراجعه به دفتر طلاق در مهلت مقرر، اقدامی حیاتی محسوب می‌شود. برای ثبت طلاق، حضور هر دو طرف (یا وکلای قانونی آن‌ها) الزامی است تا دفاتر ثبت طلاق (طلاق‌نامه) را امضا کنند.

تصوری اشتباه: طلاق توافقی در محضر بدون دادگاه

یکی از جستجوهای رایج و تصورات کاملاً اشتباه، امکان طلاق توافقی در محضر بدون دادگاه است. باید به صراحت و با قاطعیت اعلام کنیم که چنین چیزی در سیستم حقوقی ایران «مطلقاً غیرممکن» است.

بسیاری «محضر» را با «دفتر اسناد رسمی» (جایی که سند ماشین یا وکالت‌نامه تنظیم می‌شود) اشتباه می‌گیرند. دفاتر اسناد رسمی هیچ صلاحیتی برای ثبت طلاق ندارند.

نهاد قانونی برای ثبت این واقعه، «دفتر رسمی طلاق» نام دارد که تخصصی کاملاً متفاوت دارد. مهم‌تر از آن، هیچ دفتر رسمی طلاقی، تحت هیچ شرایطی، بدون داشتن رأی قطعی دادگاه (همان گواهی عدم امکان سازش)، نمی‌تواند و اجازه ندارد طلاق را ثبت کند.

پس فرآیند همیشه این‌گونه است: اول دادگاه (برای دریافت حکم)، سپس دفتر طلاق (برای ثبت حکم). راه میان‌بری وجود ندارد.

فسخ طلاق توافقی (پشیمانی قبل و بعد از ثبت)

موضوع دیگری که مطرح می‌شود، امکان فسخ طلاق توافقی یا پشیمانی یکی از طرفین است. این مورد را باید در دو زمان مختلف بررسی کرد:

۱. پشیمانی قبل از ثبت در دفتر طلاق

تا زمانی که طلاق در دفتر رسمی ثبت و طلاق‌نامه امضا نشده، همه‌چیز قابل بازگشت است. اگر در همان مهلت سه ماهه، یکی از طرفین (چه مرد و چه زن) پشیمان شود و برای امضا در دفتر طلاق حاضر نشود، طلاق ثبت نمی‌شود. با پایان یافتن مهلت سه ماهه، آن حکم طلاق توافقی خود به خود باطل می‌شود و زندگی مشترک ادامه می‌یابد. (مخصوصاً زن می‌تواند نسبت به بذل مهریه پشیمان شود).

۲. پشیمانی بعد از ثبت در دفتر طلاق

زمانی که طلاق در دفتر رسمی ثبت شد و طرفین آن را امضا کردند، جدایی قطعی و قانونی می‌شود. از آن لحظه به بعد، ازدواج پایان یافته تلقی می‌گردد. (مگر در موارد بسیار خاص حقوقی مانند رجوع در طلاق رجعی که پیچیدگی‌های خود را دارد و معمولاً شامل طلاق توافقی خلع نمی‌شود). به طور کلی، پس از ثبت، طلاق نهایی است.

شکایت بعد از طلاق توافقی (نقض توافقنامه)

پس اگر طلاق نهایی شد، منظور از شکایت بعد از طلاق توافقی چیست؟ این شکایت به معنای باطل کردن خودِ طلاق نیست. این شکایت، مربوط به «اجرا نشدن مفاد توافقنامه» است؛ همان سندی که در بخش قبل بررسی شد و مبنای حکم طلاق توافقی قرار گرفت.

اگر توافقنامه به درستی تنظیم شده باشد، ضمانت اجرایی دارد. رایج‌ترین موارد شکایت بعد از طلاق توافقی عبارتند از:

• عدم پرداخت نفقه فرزند: اگر پدر نفقه فرزند را که مبلغ آن در توافقنامه قید شده، پرداخت نکند.
• ممانعت از ملاقات فرزند: اگر طرفی که حضانت را بر عهده دارد (چه پدر چه مادر)، مانع ملاقات طرف دیگر در زمان‌های تعیین‌شده در توافقنامه شود.
• عدم پرداخت اقساط مهریه: اگر توافق بر پرداخت اقساطی بخشی از مهریه بوده و مرد از پرداخت آن سر باز زند.

در این موارد، فردی که حقش ضایع شده، می‌تواند به همان دادگاه خانواده که رأی را صادر کرده مراجعه کند و «اجرائیه» برای آن بخش از توافقنامه را درخواست کند. اینجاست که اهمیت تنظیم دقیق توافقنامه (که در بخش ۴ اشاره شد) خود را نشان می‌دهد؛ زیرا دادگاه فقط چیزی را اجرا می‌کند که به صورت شفاف مکتوب شده باشد.

موضوعات مرتبط: طلاق از طرف زن و طلاق از طرف مرد

در حالی که تمام این مقاله بر «طلاق توافقی» و مزایای آن تمرکز دارد، باید دانست که این روش، تنها راه پایان دادن به زندگی مشترک نیست. طلاق توافقی، همانطور که از نامش پیداست، نیازمند «توافق» و رضایت دوطرفه است.

با این وجود، زمانی که این توافق حاصل نمی‌شود و فقط یکی از طرفین (چه زن و چه مرد) خواهان جدایی باشد، فرآیند کاملاً متفاوتی آغاز می‌شود. در این بخش، به دو نوع دیگر طلاق، یعنی طلاق یک‌طرفه از جانب زن و طلاق یک‌طرفه از جانب مرد می‌پردازیم.

طلاق از طرف زن

پیچیده‌ترین و دشوارترین نوع طلاق در سیستم حقوقی ایران، طلاق از طرف زن محسوب می‌شود. زمانی که مذاکرات برای طلاق توافقی از طرف زن به نتیجه نمی‌رسد (یعنی مرد با جدایی موافقت نمی‌کند)، زن باید برای ثبت دادخواست طلاق یک‌طرفه اقدام کند.

در این حالت، بار اثبات دلیل طلاق بر دوش زن قرار می‌گیرد. زن نمی‌تواند صرفاً به دلیل «عدم علاقه» یا «عدم تفاهم» جدا شود؛ بلکه باید یکی از دلایل قانونی زیر را در دادگاه به اثبات برساند:

• داشتن وکالت در طلاق (حق طلاق): ساده‌ترین راه برای زن، داشتن «حق طلاق» است. این وکالتی محسوب می‌شود که مرد در ابتدای ازدواج (یا بعداً) در دفتر اسناد رسمی به زن داده تا زن بتواند هر زمان که بخواهد، خود را مطلقه کند.
• اثبات عُسر و حَرَج (سختی و مشقت): زن باید به قاضی ثابت کند که ادامه زندگی مشترک با مرد، برای او با سختی و مشقت غیرقابل تحملی همراه شده است. مصادیق عسر و حرج شامل مواردی مانند اعتیاد شدید و مضر همسر، اعمال خشونت فیزیکی یا روانی مستمر (کتک زدن)، ترک زندگی مشترک توسط مرد برای مدت طولانی (معمولاً بیش از ۶ ماه) یا محکومیت قطعی مرد به حبس طولانی (بیش از ۵ سال) می‌شود. اثبات این موارد در دادگاه بسیار دشوار و نیازمند مدرک محکمه‌پسند است.
• اثبات شروط دوازده‌گانه عقدنامه: در سند ازدواج (عقدنامه)، ۱۲ شرط وجود دارد که اگر مرد آن‌ها را امضا کرده باشد، زن می‌تواند در صورت نقض هرکدام از آن‌ها، درخواست طلاق دهد. مواردی مانند ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول یا عدم پرداخت نفقه به مدت ۶ ماه، از جمله این شروط هستند.

همان‌طور که مشخص است، فرآیند طلاق از طرف زن بسیار پیچیده، زمان‌بر (گاهی چندین سال) و نیازمند اثبات ادعا نزد قاضی است. این مسیر با طلاق توافقی که بر پایه رضایت است، تفاوت بنیادی دارد.

طلاق از طرف مرد

در مقابل طلاق از طرف زن، طلاق از طرف مرد از نظر قانونی، ساده‌ترین مسیر است. بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی ایران، حق طلاق اصولاً با مرد است. این بدان معناست که مرد می‌تواند هر زمان که بخواهد، با مراجعه به دادگاه، همسر خود را طلاق دهد.

اما این سادگی، هزینه‌ای سنگین دارد.

مرد برای استفاده از این حق، نیازی به اثبات دلیل (مانند عدم علاقه یا خیانت) ندارد؛ اما قانون او را موظف کرده که تمام حقوق مالی زن را به طور کامل و نقدی (یا با توافق بر سر اقساط) پرداخت کند.

این حقوق مالی عبارتند از:

• کل مهریه: تمام مهریه‌ای که در سند ازدواج ثبت شده، باید به نرخ روز محاسبه و پرداخت شود.
• نفقه معوقه: تمام نفقه گذشته زن که پرداخت نشده است.
• اجرت‌المثل ایام زوجیت: دستمزد کارهایی که زن در طول زندگی مشترک در خانه همسر انجام داده (مانند آشپزی، نظافت و غیره) به شرطی که این کارها به دستور مرد و بدون قصد تبرع (رایگان بودن) انجام شده باشد.
• نحله: اگر اجرت‌المثل قابل محاسبه نباشد، دادگاه مبلغی را به عنوان «نحله» (بخشش) برای زن در نظر می‌گیرد.
• شرط تنصیف دارایی (نصف کردن اموال): اگر مرد این شرط را در عقدنامه امضا کرده باشد، باید تا نیمی از اموالی که بعد از ازدواج به دست آورده، به زن منتقل کند.

در نتیجه، طلاق از طرف مرد اگرچه از نظر حقوقی سریع‌تر رخ می‌دهد؛ اما از نظر مالی سنگین‌ترین نوع طلاق برای مرد است. این روش نیز با طلاق توافقی (که در آن بر سر تمام این موارد مالی «توافق» و معمولاً بخشش صورت می‌گیرد) کاملاً متفاوت است.

نتیجه‌گیری

فرآیند طلاق، حتی طلاق توافقی، می‌تواند با پیچیدگی‌های حقوقی پنهان و فشارهای روانی فراوان همراه باشد. صرفاً دانستن شرایط طلاق توافقی یا آگاهی کلی از روال قانونی طلاق توافقی کافی نیست.

بسیاری از افراد تصور می‌کنند چون «توافق» وجود دارد، نیازی به وکیل نیست. این تصور می‌تواند پرهزینه باشد. حساس‌ترین بخش، «متن توافقنامه» است. کوچکترین اشتباه، ابهام یا از قلم افتادن موردی در تنظیم این سند، می‌تواند در آینده عواقب جبران‌ناپذیری به بار آورد و منجر به دعاوی حقوقی جدید شود.

استفاده از خدمات وکیل طلاق توافقی، هزینه‌ای اضافی نیست، بلکه سرمایه‌گذاری برای آرامش خاطر آینده است.