حضانت اصطلاح حقوقی در مورد سرپرستی کودکان پس از طلاق یا فوت یا ترک یکی‌از والدین است. این واژه برای توصیف رابطه حقوقی و عملی بین والدین یا سرپرستان کودک و فرزندی که تحت مراقبت آن اشخاص است، استفاده می شود. والدین متأهل به طور معمول به صورت مشترک حضانت قانونی فرزندان خود را دارند. تصمیمات مربوط به حضانت کودک معمولاً در دادرسی های مربوط به طلاق، متارکه و جدایی یا مرگ والدین به وجود می‌آید.
در قانون اساسی ایران به موجب ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف هردوی والدین است.» هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگاهداری فرزندشان امتناع کنند. در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگهداری طفل را به هر یک از والدین که حضانت به عهده او‌ست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر تامین کرده و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین می‌کند.» پس از فوت پدر یا مادر اولویت نخست حضانت با جد پدری است، قانون به‌جز موارد استثنایی امکان گرفتن حق حضانت از هیچ والدی را ندارد.
حضانت فرزندان پس از طلاق به چه صورت است؟
حضانت فرزندان بعد از طلاق بر عهده‌ی یکی از والدین می‌باشد. هرچند در گذشته، مسئله‌ی پذیرفتن حضانت توسط والدین به جنسیت و سن فرزندان متوسل بوده است. چنانکه، طبق قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۱۴ در ماده ۱۱۶۹ درباره‌ی سن حضانت اطفال:« برای نگاهداری طفل، مادر تا دو سال از تاریخ ولادت او اولویت خواهد داشت. پس از انقضای این مدت، حضانت با پدر است، مگر نسبت به اطفال اناث که تا سال هفتم حضانت آنها با مادر است » اما بنابر مسایل عاطفی پیش آمده برای مادر و فرزند این قانون به شکل دیگری تغییر یافته‌است و در حال حاضر: « برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.» بنابراین در صورت طلاق یک جانبه مادر تا سن هفت سالگی حضانت فرزند دختر و پسر را بر عهده داشته و بعد از آن تا سن بلوغ حضانت برعهده‌ی پدر می‌باشد و پس از آن فرزندان بنا به مصلحت و خواسته‌ی خود می‌توانند تصمیم بگیرند بعد از سن بلوغ با کدام والد خود زندگی کنند. ملاک از سن بلوغ در این‌جا، سن بلوغ شرعی قرار داده شده‌است که برای دختران در نه سالگی و برای فرزندان پسر در چهارده سالگی می‌توانند برای والدی که حضانت رو برعهده می‌گیرد تصمیم بگیرند. هرچند اشخاص زیر هجده سال نابالغ محسوب شده و امکان استقلال مالی ندارند، بنابراین در عمل تحت حضانت جد پدری و یا پدر خود خواهند بود.
توضیح ساده قانون ملاقات فرزند پس از طلاق
بر اساس ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی : در صورتی که به علت طلاق یا به هر علت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمیباشد حق ملاقات طفل خود را دارد تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.
قانون ملاقات فرزند پس از طلاق، حق طبیعی هر والد است و هیچ‌یک از والدین نمی‌تواند دیگری را از دیدار با فرزندانش محروم کند، حتی در صورت فساد یکی از والدین نیز حق ملاقات با فرزند از او گرفته نمی‌شود و ممکن است محدود شود، که در این صورت شخص می‌تواند دادخواستی برای رفع یا کاهش محدودیت ملاقات با فرزندان به دادگاه ارائه دهد.
زمان و مکان ملاقات با فرزند پس از جدایی چطور تعیین می‌شود؟
طی آن‌چه در ادامه‌ی ماده‌ی ۱۱۷۴ گفته شد «تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزییات مربوط به آن، در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.» پس در صورت ایجاد توافق بین والدین درباره‌ی زمان و مکان ملاقات با فرزندان پس از طلاق توافقی ملاقات طی آن توافق و در مکان و زمان مورد توافق انجام می‌گیرد. در صورتی که در این باره بین والدین اختلافی ایجاد شود دادگاه و محکمه در این باره تصمیم گیرنده خواهند بود و بر اساس شرایط و مصلحت طفل تصمیمی اتخاد خواهند نمود. این زمان مورد نظر دادگاه را می‌توان با ارائه‌ی دادخواستی از سوی هریک والدین افزایش و یا کاهش داد و دادگاه بنابر شرایط کودک تصمیم خواهد گرفت.
