امروزه حقوق محیط زیست به عنوان یکی از شاخه های حقوق عمومی شناخته شده و به دلایل متعددی از جمله بحران آب و سایر بحران های زیست محیطی، از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است. در همین راستا در بسیاری از کشورهای دنیا قوانین مدنی و کیفری متعددی در زمینه حفاظت از محیط زیست تصویب گردیده است. قوانین متعدد مرتبط با حقوق حیوانات، جنگل ها و جلوگیری از آلودگی محیط زیست از جمله مهمترین قانون گذاری مرتبط با حقوق زیست محیطی به شمار می روند.
در حقوق ایران نیز انواع آلوده کردن محیط زیست مورد جرم انگاری قرار گرفته و برای آن مجازات های تعزیری پیش بینی شده است. همچنین در مواد مختلف قانون مجازات اسلامی شکار حیوانات حفاظت شده و تلف کردن آنها نیز به عنوان جرم تعزیری اعلام گردیده است. همچنین برای اقداماتی ، جریمه های مالی در نظر گرفته شده است. در نوشتار پیش رو برخی از مهمترین جرایم مربوط به آلوده کردن محیط زیست و ریختن زباله های صنعتی و … را در حقوق کیفری ایران مورد بررسی قرار خواهیم داد.
بررسی برخی از مهمترین جرایم مرتبط با آلوده کردن محیط زیست در حقوق ایران
برخی از مهمترین مقررات مرتبط با آلوده کردن محیط زیست در حقوق ایران عبارت از موارد زیر است:
- طبق اصل ۵۰ قانون اساسی یکی از وظایف عمومی اقشار مردم حفاظت از محیط زیست است، به گونه ای که این موهبت الهی به عنوان میراث بشر از نسلی به نسل دیگر انتقال یابد. بر همین مبنا مطابق با اصل مذکور انجام فعالیت های اقتصادی که به آلوده کردن محیط زیست، منتهی گردد یا آسیب غیر قابل جبران به آن وارد آورد ممنوع است.
- به موجب ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی(بخش تعزیرات)، به طور کلی هر اقدامی که موجب آلوده کردن محیط زیست گردد ممنوع است. در صورتی که در قوانین خاص برای این جرم مجازات شدیدتری پیش بینی نشده باشد، مجازات این جرم تا یک سال حبس تعزیری خواهد بود. برخی از مصادیق آلوده کردن محیط زیست مطابق با ماده مذکور عبارت از موارد زیر است:
آلوده نمودن آب آشامیدنی، یا توزیع آب آشامیدنی آلوده
دفع غیر بهداشتی فضولات دامی و انسانی و مواد زاید
ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه ها
ریختن زباله ها در خیابان ها
کشتار غیر مجاز دام
استفاده غیر مجاز از فاضلاب خام یا پساب تصفیه خانه های فاضلاب برای مصارف کشاورزی
- به موجب تبصره ۱ ماده ۵۸۸ قانون مجازات اسلامی(بخش تعزیرات) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مرجع صالح برای تشخیص اقداماتی است که به عنوان تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته می شوند. بنابراین تشخیص آلودگی محیط زیست، غیر مجاز بودن کشتار دام، دفع فضولات دامی و همچنین اعلام جرایم مربوط به محیط زیست با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
- آلوده کردن محیط زیست مطابق با تبصره ۲ ماده مذکور به معنای زیر است: پخش یا آمیختن مواد خارجی به هوا، آب یا خاک و زمین به مقداری که کیفیت بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی آن را تغییر دهد.
شیوه رسیدگی به جرم آلوده کردن محیط زیست در محاکم دادگستری
همانطور که بررسی شد آلوده کردن محیط زیست، یکی از جرایم تعزیری با حداکثر مجازات یک سال حبس می باشد. بنابراین مطابق با ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری، رسیدگی به این جرم در صلاحیت دادگاه کیفری دو می باشد. تحقیقات مقدماتی در مورد این جرم طبق ماده ۲۲ قانون مذکور، در دادسرای عمومی و انقلاب و به دستور دادستان آغاز می گردد. پس از شروع تحقیقات دادستان پرونده را حسب مورد به یکی از دادیاران یا بازپرس های دادسرا ارجاع می دهد.
در صورتی که دلایل کافی برای انتساب جرم آلوده کردن محیط زیست به متهم وجود داشته باشد، مقام قضایی وی را احضار می نماید. در صورتی که متهم بدون داشتن عذر موجه در زمان مقرر حضور پیدا نکند، مقام قضایی دستور جلب او را صادر می کند. همچنین برای روشن شدن ابعاد مختلف موضوع مقام قضایی ممکن است قرار کارشناسی، معاینه محل، پزشکی قانونی و … را صادر نماید. پس از پایان تحقیقات مقدماتی چنانچه به نظر مقامات قضایی دادسرا ارتکاب جرم توسط متهم محرز گردد، ضمن صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده را به دادگاه کیفری دو ارسال می نمایند.
پس از وصول پرونده به دادگاه کیفری دو مدیر دفتر دادگاه پرونده را بررسی می کند و در صورت تکمیل بودن، آن را به نظر قاضی می رساند. پس از بررسی اولیه قاضی دادگاه کیفری دو دستور تعیین وقت دادرسی را صادر می نماید. سپس مدیر دفتر وقت رسیدگی را تعیین کرده و آن را به طرفین دعوی ابلاغ می کند. پس از تشکیل جلسه دادرسی و حضور طرفین نخست کیفرخواست توسط دادستان یا نماینده او قرائت می شود. سپس متهم اظهارات خود را بیان می نماید. پس از اعلام ختم دادرسی دادگاه ظرف مدت حداکثر یک هفته مکلف است رای مقتضی را صادر نماید.
مشاوره حقوقی
گروه وکلای دادگستری ره جویان عدالت با عضویت وکلای مجرب، ارائه دهنده انواع خدمات حقوقی از قبیل وکالت در دعاوی، مشاوره حقوقی، نگارش لایحه و … می باشد. برای ارتباط با این موسسه کافی است به نشانی اینترنتی www.rahjooyan.org وارد شوید.