هبه و ارکان هبه

هبه چیست ؟

هبه در لغت به معنای بخشیدن و دادن چیزی به کسی بدون عوض است. مطابق ماده ۷۹۵ قانون مدنی، هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می‌کند؛ به عبارت دیگر او مال خود را به طور مجانی به ملکیت دیگری در می‌آورد.

فرق عقد و ایقاع

عقد بین دو طرف جاری می شود و به پیشنهاد و قبول هر دو طرف نیازمند است که تا این الفاظ نباشند عقد منعقد نمی شود. عقود در فقه اسلامی فراوان هستند مانند: بیع، قرض، رهن، صلح، هبه و …. .

ایقاع یک طرفه است و تنها با پیشنهاد حاصل می شود و نیازی به قبول طرف دیگر ندارد. از جمله ایقاعات می توان به طلاق، رجوع (در طلاق رجعی).

 

ارکان هبه

هبه از سه رکن تشکیل می‌شود:

واهب: کسی است که مال را به دیگری تملیک می‌کند.

متهب: کسی است که تملیک را قبول می‌کند.

موهوب: مالی که مورد هبه است و بخشش می‌شود.

اقسام هبه

هبه بر دو نوع معوضه و غیر معوضه است:

هبه معوض

هبه معوض، هبه‌ای است که شخص هبه کننده در هنگام عقد به شخص قبول کننده هبه شرط کند عوض چیزی را که به او می دهد او نیز عوض آن را رایگان به شخص قبول کننده هبه بدهد یا اینکه شخص هبه کننده بدون شرط شخص قبول کننده هبه چیزی در مقابل هبه که گرفته رایگان به او بدهد.

هبه غیر معوض

هبه غیر معوض، هبه‌ای است که شخص قبول کننده هبه در هنگام عقد هبه، شرط پرداخت عوض بر شخص هبه کننده نکرده باشد و شخص قبول کننده هبه نیز چیزی در عوض هبه به او پرداخت نکند.

بیع فضولی در عقد هبه

اگر شخص هبه کننده در هبه ای که نمی تواند رجوع کند مال مورد هبه را بفروشد معامله اش فضولی است؛ و چنانچه شخص قبول کننده هبه اجازه دهد معامله اش صحیح است و اگر اجازه ندهد معامله باطل است و اگر هبه غیرلازم باشد و متوجه باشد که مال موهوبه را می فروشد این فروشش رجوع از هبه است و  معامله اش نیز صحیح است.

رجوع از هبه

رجوع در هبه یا با گفتار است به طوری که شخص هبه کننده بگوید از هبه ام برگشتم یا مال مورد هبه را برگرداند یا اجاره دهد یا وقف کند اگر به قصد رجوع از عقد هبه باشد این هم رجوع از هبه است و در رجوع هم اطلاع  شخص قبول کننده هبه شرط نیست و صحیح است. براي رجوع از هبه‌ و پس گرفتن مال مورد هبه از شما، شخص هبه کننده باید به دادگاه حقوقي که منزلتان در حوزه آن قرار گرفته است، مراجعه و دادخواست ارائه کند.

موارد قابل رجوع نبودن هبه

– در صورتی‌كه شخص هبه کننده پدر و مادر یا اولاد شخص قبول کننده هبه باشد.

– در صورتی‌كه هبه معوض بوده و عوض آن هم داده شده باشد.

-در صورتی‌كه مال مورد هبه از ملكیت شخص هبه کننده خارج شده یا به دیگری واگذار شده ؛ خواه قهراً خواه اختیاراً.

– در صورتی‌كه در مال مورد هبه تغییری حاصل شود. مثل این‌كه در زمین ساختمان، ساخته شود، یا پارچه‌ای، دوخته شود. بنابراین ملاك تغییر عرفی است.

هبه مهریه

هبه مهریه از سوی زوجه می باشد که در حال حاضر دادگاه های خانواده جمهوری اسلامی ایران در این موضوع با داشتن نظرات مختلف از این بحث آرای متفاوتی صادر می نماید. با توجه به اینکه مهریه یکی از موضوعات مورد مطرح در جامعه و در بین زوجین بوده است موضع رویه قضایی نسبت به هبه مهریه بر این است که زن می تواند تحت شرایطی از هبه مزبور رجوع و مهر خود را مطالبه کند. هبه اختصاص به مال معین ندارد و شامل دین و منفعت نیز می شود بنابراین زن می تواند عهده مرد را از پرداخت مهریه بری نماید که در این صورت حق رجوع نخواهد داشت.

آیا قرارداد هبه حتماً باید در دفترخانه اسناد رسمی ثبت شود؟

قراداد هبه باید در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود در این صورت در محاکم قابلیت اجرایی دارد بنابراین هبه با سند محضری در محاکم قضایی قابلیت اجرایی دارد و دعوای آن در دادگاه مسموع می باشد. در مورد هبه‌نامه‌هاي رسمي امکان انکار و تردید وجود ندارد؛ بنابراین هیچ‌ یک از خواهان و خوانده نمی‌تواند مدعی شود که در صحت و اصالت سند مزبور مردد است، چون این ادعا از نظر قانونی پذیرفتنی نیست. اما در مورد هبه‌نامه‌هاي غیر رسمی یا عادی ادعای انکار و تردید مسموع خواهد بود و با طرح هر یک از دو ادعاي انكار يا ترديد دادگاه موظف می‌شود تا بدون تعلل سند را بررسی کند و بعد از دقت فراوان در مورد اعتبار آن حكم كند.