پدیده قاچاق کالا و ارز در حقیقت محروم کردن کشور از درآمد مقرر در قانون است ، لیکن نمیتوان عوارض این پدیده را در این مهم خلاصه کرد و هدف نهایی از جرم تلقی نمودن قاچاق کالا و ارز را صرفاً حمایت از درآمدهای دولت دانست. زیرا با دقت در قوانین و مقررات مربوط به قاچاق کالا و ارز بویژه قاچاق سلاح و مهمات میتوان به سیاستگذاریهای قانونگذار در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی پی برد. قانون جدید قاچاق کالا و ارز در سال ۱۳۹۲ تصویب شد و در تیرماه ۱۳۹۵ برخی از مواد آن اصلاح گردید.
قانون جدید قاچاق کالا و ارز
وارد ساختن متقلبانه کالاهایی که ورودشان ممنوع است یا وارد ساختنشان با پرداخت حقوق و عوارض گمرکی ممکن است، در جهت نپرداختن یا کمتر پرداختن آن حقوق و عوارض، قاچاق محسوب میگردد. وارد ساختن کالاهایی که وارد ساختنشان قانوناً ممنوع است جرم است و نیز آوردن کالاهای مشمول حقوق و عوارض گمرکی بدون پرداخت آن حقوق و عوارض در داخل قاچاق محسوب میشود … به ساحل آوردن یا حمل متقلبانه کالاهای مشمول حقوق و عوارض گمرکی در ساحل در جهت گریز از پرداخت آن حقوق و عوارض، قاچاق خواهد بود. در قانون جدید قاچاق کالا و ارز مصوب سال ۱۳۹۲ نیز قاچاق کالا و ارز هر فعل یا ترک فعلی است که موجب نقض تشریفات قانونی مربوط به ورود و خروج کالا و ارز گردد و براساس این قانون و یا سایر قوانین، قاچاق محسوب و برای آن مجازات تعیین شده باشد، در مبادی ورودی یا هر نقطه از کشور حتی محل عرضه آن در بازار داخلی کشف شود. رسیدگی به جرائم قاچاق کالا و ارز سازمان یافته و حرفه ای ، قاچاق کالاهای ممنوع و قاچاق کالا و ارز مستلزم حبس و یا انفصال از خدمات دولتی در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب است. سایر پرونده های قاچاق کالا و ارز ، تخلف محسوب و رسیدگی به آن در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی است.
مصادیق قاچاق کالا و ارز در قانون جدید
۱- برنگرداندن کالای اظهار شده به عنوان خروج موقت یا کران بری به کشور در مهلت مقرر در صورت ممنوع یا مشروط بودن صادرات قطعی آن کالا.
۲- اضافه کردن کالا به محموله عبوری (ترانزیتی) خارجی.
۳- اظهار کالا به گمرک با ارائه اسناد و یا مجوزهای جعلی.
۴- تعویض کالای صادراتی دارای پروانه، مشروط بر شمول حقوق و عوارض ویژه صادراتی برای کالای جایگزین شده.
۵- اظهار کالای وارداتی با نام یا علامت تجاری ایرانی بدون اخذ مجوز قانونی از مراجع ذی‌ربط با قصد متقلبانه.
۶- واردات کالا به صورت تجاری با استفاده از تسهیلات در نظر گرفته شده در قوانین و مقررات مربوط برای کالاهای مورد مصرف شخصی مانند تسهیلات همراه مسافر، تعاونی‌های مرزنشینی و ملوانی در صورت عدم اظهار کالا به عنوان تجاری به تشخیص گمرک.
قاچاقچی حرفهای: شخصی است که بیش از سه بار مرتکب تکرار و یا تعدد جرم قاچاق شود.
۷- خروج کالاهای وارداتی تجمیع شده مسافری و کالاهای مشمول تسهیلات مرزنشینی و ملوانی از استانهای مرزی، بدون رعایت تشریفات قانونی.
۸- ورود، خروجی، خرید، فروش و حواله ارز بدون رعایت ضوابط تعیینی توسط دولت و بدون مجوزهای لازم از بانک مرکزی.
۹- عرضه کالا به استناد حواله‌های فروش سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی و یا سایر دستگاهها مشروط بر عدم مطابقت با مشخصات حواله.
۱۰- عرضه کالاهای وارداتی فاقد شناسه کالا و شناسه رهگیری در سطح خرده‌فروشی با رعایت ماده (۱۰) این قانون.
۱۱- هر گونه اقدام به خارج کردن کالا از کشور، با قصد عدم رعایت تشریفات قانونی به شرط احراز در مراجع ذی‌صلاح با استناد به قرائن و امارات موجود.
۱۲- سایر مصادیق قاچاق به موجب قوانین دیگر
تمهیدات پیشگیرانه از قاچاق کالا و ارز در قانون جدید
الف- پیشگیری از طریق تعیین مجازات: در این قانون برای کالای مجاز جریمه نقدی از یک تا دو برابر ارزش کالا تعیین و برای کالای مجاز مشروط جریمه نقدی معادل یک تا سه برابر ارزش کالا تعیین و برای کالای یارانهای جریمه نقدی معادل دو تا چهار برابر ارزش کالا تعیین شده است. لکن برای قاچاق کالای ممنوع علاوه بر ضبط کالا از 
شش ماه تا دو سال حبس و جزای نقدی معادل ده برابر ارزش کالا و تا هفتادوچهار ضربه شلاق کیفر در نظر گرفته شده است و برای قاچاق کالای سازمان یافته و حرفهای دو تا ده سال حبس پیشبینی شده است.
ب) پیشگیری بدون تعیین مجازات: تعیین کارگروه های نظارت بر فرآیند تجارت در کشور در وزارت خانه های صنعت، معدن و تجارت، گمرک و وزارت امور اقتصادی و دارایی و نیز وزارت کشور و همکاری این وزرات خانه ها در پیشگیری از قاچاق کالا و ارز.
3 سوال متداول از قاچاق کالا و ارز
- آیا برای تحقق جرم قاچاق کالا و ارز حتماٌ باید ارز و کالا از نقطه صفر مرزی خارج شوند؟
برای تحقق جرم لازم نیست کالا و ارز حتماٌ از مرز خارج بشوند در برخی موارد مثل عدم داشتن مجوز قانونی کالا و ارز و کالاهای فرهنگی و تاریخی در داخل کشور نیز قاچاق محسوب می شوند.
- مهمترین دلیل قاچاق کالاهای داخلی به خارج چیست؟
ارزان بودن قیمت برخی از کالاها بویژه سوخت در داخل و گران بودن آن در کشورهای همسایه.
- عوامل بروز قاچاق کالا و ارز کدامند؟
عدم پرداخت سوبسید به برخی از کالاها، ضعف در قیمت گذاری واقعی کالاهای صادراتی، طولانی بودن پروسه های اداری و قانونی و بلااستفاده ماندن و فاسد شدن کالاهای صادر کننده
