قصاص چیست
قصاص به معنای مجازات ، تلافی و پیروی کردن از اثر دیگراست؛ به بیان دیگر، انجام عملی دقیقا همانند عملی است که فاعل انجام داده است. طبق ماده ۱۶قانون مجازات اسلامی قصاص مجازات اصلی جنایت عمدی بر نفس، اعضاء و منافع است بنابراین قصاص به دو قسم قصاص نَفْس و قصاص عضوتقسیم می‌شود. قصاص در جنایت قتل عمدی را قصاص النفس می‌گویند و قصاص در جنایات قطع عضو و جرح را قصاص عضو گویند.
تفاوت قصاص با اعدام
تفاوت قصاص با اعدام۱- اﻋﺪام ﺳﺎﻟﺐ ﺣﯿﺎت ﺑﻮده اما ﻗﺼﺎص ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ هم ﺳﺎﻟﺐ ﺣﯿﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻗﺎﻃﻊ ﻋضو.
۲- قصاص با درخواست اولیای دم اجرا می شود ما اعدام از جانب مدعی العموم با اقامه دعوا واقع می شود.
۳- منشا قصاص صرفا جرایم مستوجب قصاص است اما ممکن است دراعدام جرایم مستوجیب حد ، تعزیر یا بازدارنده باشد.مثل مجازات اعدام درجرایم مواد مخدر.
۴- اعدام مجازات کلی‌تر و عمومی‌تر است که می‌تواند در بسیاری از موارد اعم از قتل و غیره حکم به آن داد.
شرایط قصاص قاتل
تساوی در دین : اگرقاتل مسلمان ، مقتول کافر باشد مجازات نمی شود. اما اگر این شخص(قاتل) عادت به قتل کافران کند، مجازات خواهد شد. کافر در برابر کافر به قصاص محکوم می شود.
فقدان رابطه پدر و پسری : طبق قانون مجازات اسلامی اگر پدر یا جد پدری، فرزند یا نوه خود را به قتل برسانند، قصاص نشده و فقط به پرداخت دیه محکوم می شوند.
مهدور الدم نبودن مقتول : مهدور الدم کسی است که به خاطر دشنام دادن به معصومین، مرتد شدن از دین، محاربه، انجام زنا یا لواط، خونش هدر است. قتل چنین شخصی قصاص ندارد.
تساوی در عقل : اگر قاتل مجنون باشد قصاص نخواهد شد.
شرایط لازم برای قصاص عضو
طبق ماده۳۹۳ قانون مجازات اسلامی برای قصاص عضو علاوه بر شرایط عمومی قصاص موارد زیر باید رعایت شود:
۱. تساوی در سالم بودن عضو مورد قصاص با مورد جنایت
۲. تساوی قصاص با مقدار جنایت
۳. قصاص موجب تلف جانی یا صدمه عضو دیگری نشود
۴. تساوی در محل عضو مجروح یا مقطوع
۵. تساوی در اصلی بودن اعضا
شرایط اجرای قصاص
تقاضای مجنی علیه یا اولیای دم
اگر جنایات وارده برعضو انسان باشد مجنی‌علیه جنایات وارده بر نفس باشد ، مطابق ماده‌ی ۳۵۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ اولیای دم به جز زوج یا زوجه باید مطالبه‌ی اجرای قصاص داشته باشند وگرنه قصاص قابل اجرا نخواهد بود. البته بنابر تصریح ماده‌ی ۳۵۳ قانون مجازات اسلامی، درصورتی‌که صاحب حق قصاص فوت نماید، حق قصاص به ورثه‌ی او منتقل می‌شود حتی اگر همسر مجنی‌علیه باشد.
اذن مقام معظم رهبری
اجرای قصاص مانند هر مجازات دیگری از اختیارات حکومت است، زیرا اجرای مجازات و مخصوصا قصاص نیازمند رعایت اصول و مقرراتی است که عدم رعایت آنها موجب هرج‌ومرج و تضییع حقوق افراد خواهد شد. به همین دلیل قانون مجازات اسلامی بر لزوم استیذان از مقام معظم رهبری یا نماینده‌ی او قبل از اجرای قصاص از سوی ولی دم تأکید کرده است.
اذن مجنی‌علیه یا اولیای دم
همان‌طور که صدور حکم قصاص در مورد قتل منوط به درخواست اولیای دم است، اجرای آن نیز نیازمند درخواست آنهاست؛ قانون‌گذار مستحق قصاص نفس را فقط نسبت به صاحب حق قصاص مهدورالدم تلقی نموده؛ بنابراین، چنانچه شخص ثالثی اقدام به کشتن مستحق قصاص نماید قاتل تلقی شده و محکوم به قصاص خواهد شد .
پرداخت تفاضل دیه
یکی از مواردی که مستلزم پرداخت فاضل دیه به قاتل است در خصوص قتل زن مسلمان است، قانونا دیه‌ی زن مسلمان نصف دیه‌ی مرد مسلمان است، پس اگر مردی اقدام به کشتن زنی بکند، چون دیه‌ی زن نصف دیه‌ی مرد است، اولیای دم در صورتی می‌توانند مرد را قصاص کنند که قبل از اجرای قصاص نصف دیه‌ی کامل مرد را به او پرداخت نمایند. تفاضل دیه در قتل عمدی محکوم به قصاص مصداق دارد.اما جرایم رانندگی جزو جرایم غیرعمدی است بنابراین تفاضل دیه در مورد آن منتفی است. در مواردی که جنایت، نظم و امنیت عمومی را برهم زند یا احساسات عمومی را جریحه دار کند و مصلحت در اجرای قصاص باشد اما خواهان قصاص، تمکن از پرداخت تفاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد، با درخواست دادستان و تأیید رییس قوه قضاییه، مقدار مذکور از بیت المال پرداخت می شود.
موانع اجرای قصاص
مهم‌ترینِ موانع اجرای قصاص که اجرای قصاص را به‌طور موقت با مانع مواجه می‌سازند عبارتند از:
۱. باردار بودن زن محکوم به قصاص
در صورتیکه زن باردار محکوم به قصاص شود ، اجرای قصاص وی به تعویق می‌افتد اعم از این‌که پس از ارتکاب جنایت یا قبل از آن باردار شده باشد و اعم از آنکه حمل او مشروع باشد یا نامشروع،. بعد از وضع حمل هم تا زمانی که حیات طفل به مادرش وابسته است نمی‌توان قصاص را اجرا نمود.
۲. فرار قاتل و عدم دسترسی به وی
اگر قاتلی که محکوم به قصاص نفس است فراری باشد ، قصاص تا زمانی که به او دسترسی پیدا نشود با مانع مواجه خواهد شد.
موارد سقوط قصاص
۱- گذشت اولیای دم
۲- مطالبه دیه
۳- از بین رفتن مح قصاص
۴- ایجاد شبهه
