فریب در ازدواج و مجازات آن
فریب در ازدواج یا تدلیس زمانی اتفاق می افتد که یکی از زوجین قبل از انعقاد عقد طرف خود را به اموری که واقعیت ندارد فریب دهد. فریب در ازدواج، از مهم ترین موضوعات حقوق کیفری خانواده و قابل طرح و پیگیری در دادسرای عمومی محل وقوع جرم می باشد که از دو منظر قانون مجازات اسلامی و قانون مدنی قابل بررسی است. ابتدا مصادیق فریب در ازدواج را بیان می کنیم سپس از منظر قانون مجازات اسلامی و قانون مدنی فریب در ازدواج را مورد بررسی قرار می دهیم.
مصادیق فریب در ازدواج
مصادیق فریب در ازدواج مثل اینکه زوج برخلاف واقعیت خود را داراي ثروت و مقام و مدارک تحصیلی عالی معرفي كند ، و ازاين طریق زوجه را ترغیب به قبول نكاح كند، يا اینکه زوجه با مخفی نمودن ازدواج قبلی خود را باكره معرفي كند يا كچلي خود را با كلاه گيس بپوشاند و از طريق رضایت مرد را با ازدواج جلب نمايد بعد از عقد معلوم شود كه طرف عيبي داشته كه با عمليات فریبنده خود، آن را پنهان كرده است ، در چنین مواردی که کسی که فريب خورده ميتواند نكاح را فسخ كند .مصادیق فریب در ازدواج در ماده ۶۴۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، جنبه تمثیلی دارد یعنی هر امری که باعث فریب دیگری شود، شامل میشود؛ حتی اگر از موارد مذکور در این ماده نباشد، لذا عرف در این مورد تشخیص‌دهنده است.
تدلیس در ازدواج
طبق ماده ۶۴۷ قانون مجازات سال ۱۳۷۵، «اگر یکی از زوجین قبل از ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آنها واقع شود، مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم میشود.» براساس این ماده فریب در ازدواج جرم می باشد . برای طرح شکایت کیفری فریب در ازدواج، دادسرای محل وقوع جرم که در این گونه موارد، دادسرای محل وقوع عقد نکاح می باشد، صالح به رسیدگی است.اما برای تحقق این جرم لازم است به چند نکته اشاره کنیم :
- تحقق جرم فریب در ازدواج زمانی ممکن خواهد بود که زوج یا زوجه عمل فریب انجام داده باشند به این معنا که اگر شخص ثالثی مانند یکی از بستگان یا دوستان زوج ، او را فردی دارای مقام و ثروت یا تحصیلات عالی معرفی نمایند ، نمی توان زوج را به موجب این ماده مجازات نمود، زیرا هرکس مسئول اعمال خویش می باشد. اما ممکن است شخص ثالث به دستور زوج یا زوجه عمل فریب را نجام داده باشد. در این حالت تبانی یکی از زوجین با شخص ثالث به منزله آن است که خود او مرتکب جرم فریب در ازدواج شده باشد.
- زمانی که هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور غیر واقعی فریب دهد جرم فریب در ازدواج محقق می شود ، بنابراین اگر بعد از ازدواج این عمل اتفاق بیفتد مشمول این ماده نخواهد بود. در ضمن هر یک از زوجین باید قصد فریب دیگری را داشته باشند یعنی عمدا با اعمال متقلبانه خود طرف دیگر ترغیب به ازدواج نموده باشد.در غیر اینصورت مشمول جرم فریب در ازدواج نخواهد شد.
- مجازات فریب در ازدواج طبق این ماده از شش ماه تا دو سال می باشد، بنابراین دادگاه مخیر به انتخاب و تعیین مجازات بین حداقل و حداکثر خواهد بود. همچنین طبق ماده ۱۹ و ۲۳ قانون مجازات دادگاه می تواند به یک یا چند مجازات از مجازات های تکمیلی با رعایت شرایط قانونی و خصوصیات مرتکب و متناسب با جرم فریب در ازدواج حکم نماید.
- طبق ماه ۳۷ این قانون دادگاه می تواند مجازات حبس را در صورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف به نفع متهم کاهش دهد یا تبدیل به جزای نقدی کند.
فریب در ازدواج در قانون مدنی
براساس قانون مدنی با فقدان هریک از ارکان و عناصر سازنده عقد همچون قصد و رضایت طرفین، صحت عقد نیز مورد تردید و خدشه واقع خواهد شد ، این اقاعده در عقد نکاح هم جاری است. طبق ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی فریب در ازدواج یا تدلیس عبارتند از : «هرگاه در یکی از دو طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود. خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبایناً بر آن واقع شده باشد.» بنابراین قانونگذارعلاوه بر جزای کیفری مقرر در قانون مجازات اسلامی نیز امکان فسخ نکاح را برای شخص فریب خورده در ازدواج پیش بینی نموده است. اعمال حق فسخ در نکاح بر اساس ماده‌ٔ ۱۱۳۱ قانون مدنی، فوری است و این فوریت را عرف مشخص می کند. یعنی فرد به محض اطلاع از این حق باید آنرا اعمال کند در غیر اینصورت این حق ساقط میشود. اما اگر کسی نسبت به حق فسخ یا فوری بودن آن جهل داشته باشد این حق از وی ساقط نمی شود. فسخ نکاح طبق ماده ۱۱۳۲ قانون مدنی با طلاق متفاوت است چون نیاز به تشریفات مرسوم برای طلاق و حکم دادگاه نیست صرفا برای ثبت فسخ نکاح لازم است به دادگاه مراجعه شود.
مهریه بعد از اثبات فریب در ازدواج
- مهریه تعیین شده باشد: اگر فریب در ازدواج بعد از وقوع رابطه اثبات شود ، زوجه مستحق تمام مهریه است. ولی اگر قبل از رابطه ثابت شود ، زن مستحق هیچ مهری نیست. مگر اینکه علت فسخ نکاح عنن مرد باشد که زوجه به این واسطه در فسخِ پیش از رابطه، مستحق نصف مهریه خواهد بود.
- مهریه ای تعیین نشده باشد: اگر قبل از وقوع رابطه فریب در ازدواج ثابت شود هیچ مهریه به زن تعلق نمی گیرد اما در صورت وقوع رابطه ، زوجه مستحق نصف مهرالمثل می باشد.(مهرالمثل : مهری که درحین عقدازدواج برای زن معلوم نشده وپس از وقوع رابطه از روی حد متوسط مهر زنان دیگر برای او تعیین شود.)
عده زوجه بعد از اثبات فریب در ازدواج
- عده فسخ در ازدواج دائم طبق ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی ۳ طهر( ۳ دوره عادت ماهیانه ) است مگر زوجه در سن یائستگی باشد در این حالت ۳ ماه است.
- عده فسخ در ازدواج موقت براساس ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی در صورتیکه که زن باردار نباشد ۲ طهر( ۲ دوره عادت ماهیانه) است و اگر زن در سن یائستگی باشد ۲ ماه ست.
