اصولاً لایحه نوشته ای است که به موجب آن اشخاص دفاعیات خود را در خصوص دعاوی به دادگاه اعلام می نمایند، در حقیقت به جای آنکه دفاعیات خود را در صورتجلسه قید نمایند می توانند به موجب لایحه آن را تقدیم دادگاه نمایند. در این موارد چنانچه ضرورت داشته باشد اشخاص می توانند اهم دفاعیات خود را از لایحه استخراج نمایند و در صورتجلسه دادگاه وارد نمایند.
ماده ۹۳ قانون آئین دادرسی مدنی قاعده کلی در خصوص دادرسی های مدنی را وضع نموده است که اصحاب دعوی را مختار می نماید در جلسه دادرسی حضور یافته و یا لایحه بفرستند. بنابراین اصحاب دعوی یا وکلای انها علی القاعده تکلیفی به حضور در جلسه ی دادگاه ندارند و می توانند مطالب خود را به موجب لایحه به دادگاه تقدیم یا ارسال نمایند. در حقیقت آنچه مشخص است این که یکی از مواردی که طرفین دعوی می توانند لایحه ارسال نمایند دقیقاً در جلسه دادرسی می باشد با این توضیح که طرفین الزامی به حضور فیزیکی در جلسه دادگاه ندارند و می توانند دفاعیات خود را به موجب یک نوشته که اصطلاحاً لایحه نامیده می شود به دادگاه ارسال نمایند. در این صورت دادگاه بر اساس دفاعیات کتبی طرفین و ملاحظه مدارک و اسناد مبادرت به صدور رأی می نماید.اما در این خصوص یک استثناء وجود دارد و آن زمانی است که دادگاه حضور شخص خواهان یا خوانده یا هردو را لازم دانسته و در برگ اخطاریه الزام به حضور آنها را تصریح نموده باشد. نکته دیگر این است که حتی نفرستادن لایحه در فرض عدم حضور اصحاب دعوی یا وکلای انها مانع از رسیدگی و اتخاذ تصمیم از سوی دادگاه نمی باشد.
فرض دوم در خصوص لایحه این است که نظریه کارشناسی به طرفین دعوی ابلاغ گردیده است و یکی از آنها به نظریه مذکور معترض می باشد در این صورت معترض می تواند اعتراض خود را از طریق لایحه تقدیم دادگاه نماید. دادگاه بر اساس قوانین و مقررات به لایحه مذکور ترتیب اثر می دهد و در فرض موجه دانستن اعتراض مبادرت به صدور قرار ارجاع امر به هیأت کارشناسی می نماید.
باید توجه داشته باشیم که یکی از مواردی که مورد تجویز قانون قرار گرفته است ارسال لایحه از طریق نماینده است. درا ین فرض قانونگذار اجازه داده است که طرفین دعوی در صورت عدم امکان حضور در دادگاه جهت ثبت لایحه، لایحه را با ذکر نام نماینده در لایحه به دادگاه بفرستند و دادرس دادگاه دستور ثبت لایحه را خواهد داد.
از موارد دیگر ارسال لایحه می تواند مرتبط با هرگونه توضیحی راجع به دعوی باشد که توضیحات مذکور برای روشن شدن دعوی ضروری باشد علاوه بر این به موجب ماده ۹۶ قانون آئین دادرسی مدنی خواهان مکلف است اصول اسنادی که رونوشت آنها را پیوست دادخواست نموده در جلسه دادرسی حاضر نماید. چنانچه خواهان مایل نباشد و یا نتواند در دادگاه حاضر شود، باید اصول اسناد خود را به وکیل یا نماینده خود برای ارائه در دادگاه و ملاحظه خوانده بفرستد نماینده خواهان در این خصوص می تواند غیر وکیل دادگستری باشد و هر شخصی است که خواهان او را به نمایندگی خود برای این امر برگزیده و اصول اسناد را جهت ارائه در دادگاه در اختیار وی قرار دهد در حقیقت در چنین موردی نیز خواهان مکلف است نماینده خود را به موجب لایحه به دادگاه معرفی نماید تا دادگاه بتواند به آن وسیله نماینده را احراز هویت نمایند بدیهی است که چنین نماینده ای تنها می تواند اصول اسناد را در دادگاه ارائه نماید .
از موارد دیگر که اصحاب دعوی می توانند به موجب لایحه امری را از دادگاه درخواست نمایند مرتبط با مطالعه پرونده و تهیه روگرفت از اوراق پرونده می باشد در چنین فرضی یکی از طرفین دعوی می تواند با لایحه از دادگاه درخواست مطالعه و تهیه روگرفت از اوراق پرونده را بنماید و دادگاه ذیل لایحه مذکور دستور لازم مبنی بر مطالعه و تهیه روگرفت را صادر می نماید.
