انحصار وراثت و تقسیم ارث

شرایط تحقق ارث بری

ماده ۸۶۷ قانون مدنی اعلام میکند:

“ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا میکند”

با توجه به این ماده وقتی شخصی به طور حقیقی فوت میکند و یا شخص به واقع فوت نکرده ولی بنا به موارد متعددی که قانون مقرر کرده دادگاه حکم فوت او را صادر میکند که به این حکم موت فرضی گفته میشود.در این دو فرض فوت حقیقی و فوت فرضی مسئله ارث بری مطرح میشود و وسوالاتی از این قبیل به ذهن متبادر میشود.

چه کسانی از شخص فوت شده ارث می برند؟

مطابق ماده ۸۶۱ قانون مدنی موجب ارث دو امر است:

الف) نسب

ب) سبب

قبل از مطالعه موارد زیر باید بدانید که شخصی از متوفی ارث میبرد که در زمان فوت او زنده بوده باشد.

کسانی که از شخص متوفی ارث میبرند:

الف) کسانی که نسبت خونی (نسبی) با متوفی دارند و به سه طبقه تقسیم میشوند:

۱طبقه اول ارث:.پدر ومادر، فرزندان، فرزندانِ فرزندان هرچقدر پایین رود.

۲٫طبقه دوم ارث :اجداد، خواهر و برادر و فرزندانِ خواهر و برادر.

۳.طبقه سوم ارث: عمه ها و عموها، دای ها و خاله های متوفی و فرزندانِ آنها.

ب) کسانی که رابطه سببی با هم دارند ( زن و شوهر)

نکته: در بین این طبقات اگر از طبقه اول ارث کسی باشد دیگر طبقات بعدی ارث نمیبرند برای مثال اگر شخصی که فوت کرده در زمان وفات پدر و مادرش یا هر یک از فرزندانش زنده باشد دیگر طبقه دوم و سوم ارث نخواهند برد.

در این بین باید دانست که زن وشوهر نیز ورثه یکدیگر محسوب می شوند و از همدیگر ارث میبرند، لازم به ذکر است که زن و شوهری که ازدواج دائمی دارند از یکدیگر ارث میبرند و در ازدواج موقت ارث وجود ندارد (ماده ۹۴۰ قانون مدنی).

اگر مردی بیشتر از یک زن دائم داشته باشد آیا همگی زنها از مرد ارث میبرند؟

بله همگی ارث میبرند. مطابق قانون مدنی زن یک هشتم از شوهر ارث میبرد و اگر زن متعدد داشته باشد یک هشتم کل اموال به طور مساوی بین آنها تقسیم میشود( ماده ۹۱۳و ۹۴۲ قانون مدنی).

اگر متوفی پدر و مادر و فرزند و همسر داشته باشد آیا همسر که جز طبقه اول نمیباشد از شوهر ارث میبرد؟ اگر طبقه اول نباشد و طبقه دوم باشد و متوفی همسر نیز داشته باشد آیا همسر با طبقه دوم ارث میبرد؟ اگر طبقه اول و دوم نباشد و طبقه سوم باشد و متوفی همسر نیز داشته باشد همسر با طبقه سوم ارث میبرد؟

همسر متوفی (زن و شوهر) در کنار همه طبقات همزمان ارث میبرند، همسر جزء لاینفک در ارث محسوب میشود و در صورت وجود هرکدام از طبقات همسر نیز همراه با آنها ارث میبرد. بطور مثال اگر مردی فوت کند و همسر و فرزند و پدرو مادر داشته باشد همسر او و بقیه این اشخاص که جز طبقه اول هستند ارث میبرند و طبقات بعدی از ارث محروم میشوند.

محرومیت از ارث

در قانون مدنی به طور مشخص آمده است که چه کسانی از ارث محروم میشوند یا چه چیزی باعث محرومیت از ارث میشود.مثلا کسی مورث خود را بکشد قاتل محروم از ارث میشود، ورثه اگر کافر باشد و شخص فوت شده مسلمان باشد کافر از مسلمان ارث نمیبرد. زنا زاده از پدر و مادر طبیعی خود و اقوام آنها ارث نمیبرد، بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند.

آیا پدر و مادر میتوانند فرزندان خود را از ارث محروم کنند؟

خیر ، باید گفت قواعد ارث از قواعد امری است و کسی نمیتواند برخلاف آن عمل کند طبق ماده ۸۳۷ قانون مدنی کسی نمیتواند به موجب وصیت فرزند خود یا هر یک از ورثه را از ارث محروم کند و اگر چنین وصیتی هم شده باشد وصیت باطل است.

تکلیف مهریه زن بعد از فوت شوهر

مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به مجرد عقد زن مالک مهریه میشود و میتواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند، با توجه به قانون مدنی اگر زنی قبل از فوت شوهر مهریه خود را نگرفته باشد بعد از فوت شوهر مهریه را از دارایی شوهر فوت شده میگیرد، طبق ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی مهریه زن دینی بر ذمه شوهر است و زن برای دریافت مهریه خود از دارایی شوهر نسبت به طلبکاران حق تقدم دارد.

اگر زن مهریه خود را بعد از فوت شوهر از ماترک(دارایی) شوهر بگیرد از ارث یک هشتم محروم میشود؟

خیر زن در صورت فوت شوهر هم مهریه و هم ارث یک هشتم خود را دریافت میکند. بدین صورت که ابتدا مهریه پرداخت می شود و سپس یک هشتم از اموال باقیمانده نیز بعنوان ارث به او می رسد. دلیل این موضوع هم آنست که طبق ماده ۸۶۸ قانون مدنی مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شود، مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته است.

تقسیم ارث

حصر وراثت شیوه ای است که به وسیله آن ورثه متوفی مشخص میشود و در نتیجه تقسیم ارث  به سهولت انجام میشود. مطابق ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی «در صورت تعدد ورثه هر یک از آنها میتواند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهد». با توجه به مفهوم ماده ۳۰۰ ابتدا باید ورثه مشخص شود و بعد ارث بین آنها تقسیم شود و طریق قانونی تعیین ورثه حصر وراثت است .

پس بعد از فوت شخص ابتدا ورثه تعیین میشود، تعیین ورثه با حصر وراثت و گرفتن گواهی حصر وراثت به عمل می آید ولی در عمل ممکن است حصر وراثت صورت نگیرد و وراث با توافق ارث را بین خودشان تقسیم کنند و هیچگاه هم مشکلی پیش نیاید. ولی از نظر قانون و اعتبارات قانونی حصر وراثت باید انجام گیرد.

نحوه تقسیم ارث

طبق مواد ۹۱۱ و ۹۲۰ قانون مدنی نحوه تقسیم ارث بین پسران و دختران و نیز بین برادران و خواهران بدین صورت است که پسر دو برابر دختر و برادر دوبرابر خواهر ارث می برند.

درخواست تقسیم ورثه را چه کسانی میدهند؟

ارث بین ورثه متوفی تقسیم می شود و اما چه کسانی می توانند درخواست تقسیم ورثه را دهند :

۱- هر یک از ورثه حق درخواست تقسیم سهم خود را دارد.

۲- ولی و وصی و قیم هر وارثی که محجور باشد.

۳- امین غایب و جنین.

۴- کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده.

۵- موصی له و وصی راجع به موصی به که وصیت به جز مشاع از ترکه شده (ماده ۳۰۱ قانون امور حسبی).

درخواست تقسیم ارث  باید کتبی باشد ، نام و مشخصات درخواست کننده و شخص فوت شده، ورثه و اشخاص دیگری که ترکه باید بین آنها تقسیم شود، و سهم هر یک معین شود.

 

درخواست تقسیم از چه مرجعی به عمل می آید؟

مطابق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۳۰۶ قانون امور حسبی درخواست تقسیم از دادگاه آخرین اقامتگاه متوفی به عمل می آید و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد دادگاه آخرین محل سکونت متوفی به عمل می آید.

ترتیب تقسیم

1. افراز
2. تقسیم به تعدیل
3. تقسیم به رد
4. اجبار به فروش و تقسیم ثمن

انحصار وراثت

«حصر وراثت  طریقی برای تعیین و مشخص کردن وراث میباشد»

وارث بودن شخص باید در دادگاه مورد بررسی قرار گیرد و گواهی نامه ای به نام تصدیق انحصار وراثت صادر شود تا ورثه معلوم شود.

ورثه و سایر اشخاص ذی نفع میتوانند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت دهند، مرجع درخواست گواهی حصر رواثت و مرجع صدور گواهی حصر وراثت شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه متوفی است و اگر اقامتگاه معلوم نباشد شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت موقت متوفی.

 

مراحل درخواست و صدور  گواهی انحصار وراثت

مراحل درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت
مرحله اول: هر یک از وراث میتوانند به تنهایی به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه و اقدام به دریافت استشهادیه مخصوص حصر وراثت با توجه به طبقه وراث دریافت کنند و آن استشهادیه که در آن مشخصات متوفی و وراث آن درج شده به امضا دو شاهد مرد برسد و امضا شهود به تصدیق سردفتر اسناد رسمی برسد.

مرحله دوم: پس از دریافت استشهادیه مخصوص حصر وراثت اگر متوفی تاریخ فوتش قبل از سال ۹۵ نباشد هر یک از وراث به تنهایی میتوانند به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و اقدام به ثبت در خواست در قالب دادخواست گواهی حصر وراثت نمایند گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث به اداره امور اقتصادی و دارایی آخرین محل اقامتگاه متوفی. (برای متوفیان قبل از سال ۹۵ که تا کنون اقدامی نکرده اند) .

مرحله سوم: مدارکی باید به فرم دادخواست صدور گواهی حصر وراثت ضمیمه شوند که عبارتند از:

۱- گواهی فوت متوفی که اداره ثبت احوال صادر میکند.

۲- کپی شناسنامه تمام وراث در صورت عدم دسترسی شورای حل اختلاف صالح اقدام به استعلام از ثبت احوال مینماید.

۳- کپی عقدنامه همسر دائمی

۴- فرم استشهادیه دال بر منحصر بودن وراث به اشخاص نام برده شده.

۵-گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی برای متوفیان قبل از سال ۹۵

مرحله چهارم: پس از ثبت دادخواست و در صورت نیاز به استعلام از اداره ثبت احوال جهت مشخص کردن وراث در صورتی که در خواست گواهی حصر وراثت به مبلغ نامحدود باشد شورا اقدام به نشر آگهی به صورت یک بار به مدت ۴۵ روز مینماید و پس از گذشت مدت ۴۵ روز در صورت عدم وجود معترض اقدام به صدور گواهی حصر وراثت به میزان نامحدود مینماید اما اگر وراث تقاضای گواهی حصر وراثت محدود داشته باشد بعد از گذشت یک هفته و بدون نشر آگهی شورا اقدام به صدور گواهی حصر وراثت مینماید و در گواهی حصر وراثت وراث متوفی و سهم هر یک از آنها مشخص میشود.

مالیات بر ارث

وراث یا نماینده قانونی پس از فوت شخص موظف است در صورتی که مالی از ترکه به وراث میرسد نهایتا تا شش ماه بعد از تاریخ فوت به نزدیکترین سازمان امور مالیاتی سکونت متوفی برای مراحل انحصار وراثت مراجعه کند و اسناد مربوطه و صورت اموال و بدهی های وی را در اظهارنامه مخصوص مالیات بر ارث تکمیل نماید. پس از تکمیل اظهارنامه تمامی اموال متوفی اعم از منقول و غیرمنقول به نرخ روز به وسیله ماموران مالیات انحصار وراثت ارزش گذاری شده و تمام بدهی¬های متوفی مانند مهریه، وام و … کسر میشود و سهم هر یک از وراث به نسبت محاسبه میشود ( طبق ماده ۲۰ قانون مالیات های مستقیم).

اهمیت دریافت گواهی حصر وراثت

علاوه بر اینکه وراث با حصر وراثت به طور قانونی تعیین و مشخص میشوند در مواردی و برای انجام برخی کارهای قانونی در مورد ماترک در دفاتر اسناد رسمی ارائه گواهی انحصار وراثت الزامی میباشد. برای مثال در بعضی از موارد برخی از وراث قصد خروج از کشور دارند که در این گونه موارد برای تعیین تکلیف سهم الارث خود و سایر ورثه، به ورثه یا شخص ثالثی وکالت میدهند تا امور آنها را انجام دهند در این مورد باید گواهی حصر وراثت ارائه شود.

موارد الزامی ارائه گواهی انحصار وراثت به ادرات ثبت اسناد و یا دفاتر اسناد رسمی

• ثبت ملک به نام وراث در دفتر املاک
• تنظیم و ثبت اسناد ناقله وراث در دفاتر اسناد رسمی، اگر وراث نسبت به املاک متوفی معامله ای انجام دهند معامله را وقتی میتوان تنظیم و ثبت نمود که گواهی نامه انحصار وراثت را در دست داشته و بین آنها در سهم الارث توافق باشد. ماده ۴۰ آیین نامه دفاتر اسناد رسمی
• تنظیم و ثبت اسناد وکالتی راجع به ماترک

هزینه دادرسی انحصار وراثت چقدر میباشد؟

طبق نظریه مشورتی ماده ۳۷۵ قانون امور حسبی به صراحت هزینه دادرسی گواهی انحصار وراثت را مبلغ ۵۰۰ ریال تعیین کرده است .

در صورت گم کردن گواهی فوت و شناسنامه متوفی چطور انحصار وراثت کنیم؟

برای اخذ گواهی فوت و شناسنامه متوفی باید به ثبت احوال مراجعه نماییم .

 اگر برگه گواهی انحصار وراثت مفقود شود چگونه میتوان دوباره آن را تهیه کرد؟

میتوانید ضمن مراجعه به شورای حل اختلاف با دادن مشخصات وراث و یا تاریخ آن برای گرفتن رو نوشت آن اقدام نمایید.

رویه قضایی در خصوص صدور گواهی حصر وراثت

مطابق بخشنامه شماره ۳۸۳۸۴ مورخ ۷/۷/۹۹ اگر دارایی متوفی بیش از ۵۰۰ میلیون ریال باشد شوراهای حل اختلاف گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می نمایند که نیازمند نشر آگهی می باشد لیکن چنانچه دارایی متوفی کمتر از مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال باشد گواهی انحصار وراثت محدود صادر می شود که مدت زمان آن به دلیل حذف پروسه نشرآگهی کوتاه تر خواهد بود.