از نظر حقوقی نخستین مرحله از تشکیل خانواده که برای آن قوانین و مقررات تنظیم شده است، مرحله خواستگاری و نامزدی می باشد. به طور کلی منظور از نامزدی مرحله ای است که برای آشنایی بیشتر باهم و خانواده یکدیگر، دختر و پسر مدتی را با هم به مراودات اجتماعی می پردازند. در مرحله نامزدی معمولاً صیغه محرمیت یا عقد نکاح جاری نمی شود. اگر عقد نکاح یا صیغه دائم و موقت جاری شود، قوانین حاکم بر روابط زوجین مطابق با روابط زن و شوهر خواهد بود. بنابراین مرد مکلف به پرداخت مهریه و نفقه می شود و زن در مقابل می بایست تمکین نماید.
موضوع این نوشتار به بررسی حقوقی خسارات نامزدی اختصاص دارد، بنابراین از بررسی احکام زوجین در عقد نکاح چشم پوشی می کنیم. بر اساس ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی نمی توان کسی را به ازدواج با دیگری مجبور کرد، حتی در صورتی که به خواستگاری او رفته و با هم نامزد شده باشند. به عبارت دیگر به خواستگاری رفتن و نامزد شدن، بدون آنکه عقد نکاح جاری شود، تعهدی برای هیچ یک از طرفین برای ازدواج با طرف مقابل ایجاد نمی کند.
در طول دوران نامزدی ممکن است هدایای کوچک و بزرگی میان دختر و پسر و خانواده آنان مبادله شود. همچنین در عمل ممکن است طرفین هزینه هایی را برای همدیگر انجام داده باشند. چنانچه نامزدی به هم بخورد ممکن است طرف مقابل خساراتی که وارد شده است از به هم زننده نامزدی مطالبه کند. در ادامه مهمترین شرایط و مراحل طرح دعوای مطالبه خسارات نامزدی را مطابق با ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی مورد بررسی قرار خواهیم داد.
شروط مطالبه خسارات نامزدی
تا پیش از سال ۱۳۷۰ و اصلاح قانون مدنی، مطابق با ماده ۱۰۳۶ قانون مذکور چنانچه یکی از نامزدها ازدواج را بدون دلیل موجهی به هم میزد، طرف مقابل می توانست کلیه خسارات نامزدی را از طرف مقابل مطالبه کند. طی اصطلاح قانون مدنی در سال ۱۳۷۰، ماده مذکور نسخ شد. با این حال این به معنی عدم امکان مطالبه خسارات وارد شده در نتیجه نامزدی نیست. مطابق با اصل جبران خسارت که در ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی مورد پذیرش قانونگذار ایران قرار گرفته است، هرگاه کسی از رفتار عمدی و غیر عمدی یک شخص متحمل خسارات مالی، معنوی و آبرویی شود، می تواند خسارات وارد شده را از وی مطالبه نماید.
بنابراین با وجود نسخ ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی، همچنان می توان به محاکم دادگستری مراجعه و خسارات وارد شده را مطالبه کرد. برخی از مهمترین شرایط لازم برای طرح دعوای مطالبه خسارات نامزدی از قرار زیر است:
- خسارات وارد شده می بایست در نتیجه به هم خوردن ازدواج به وجود آمده باشد. یعنی از نظر رابطه سببیت می بایست بین رفتار بر هم زننده ازدواج با خسارات وارد شده به طرف مقابل رابطه علیت وجود داشته باشد. بنابراین چنانچه ثابت شود خسارات، در نتیجه عمل شخص دیگری وارد شده، نمی توان به بر هم زننده نامزدی مراجعه کرد.
- به هم خوردن نامزدی می بایست بدون علت موجه باشد. بنابراین چنانچه ثابت شود مرد یا زن نامزدی را به دلیل وجود عیبی مثل اعتیاد یا سابقه کیفری نامزد خود به هم زده است، خسارات نامزدی قابل مطالبه نخواهد بود.
برای مطالبه خسارات نامزدی به کجا مراجعه کنیم؟
بر مبنای ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، رسیدگی به دعوای مطالبه خسارات نامزدی و کلیه دعاوی مربوط به دوران نامزدی در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد. برای رسیدگی به پرونده مطالبه خسارات نامزدی، شخصی که خود را متحمل زیان می داند می بایست دادخواست حقوقی را تنظیم کرده و به دفتر دادگاه ارسال نماید. در صورتی که دادخواست کامل باشد، رئیس دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی را صادر می کند. جلسات دادگاه خانواده با حضور دو قاضی، یکی مرد و دیگری زن تشکیل می شود. ریاست جلسات دادگاه خانواده با قاضی مرد است و حکم دادگاه توسط او صادر می شود. قاضی مرد می بایست به نظر قاضی زن توجه داشته باشد و چنانچه حکمی مغایر با آن صادر می کند، می بایست نظر قاضی زن را قید کرده و آن را مستدلاً رد نماید.
پس از تشکیل جلسه، بررسی محتویات پرونده و استماع اظهارات طرفین، دادگاه ختم رسیدگی را اعلام و ظرف مهلت یک هفته نسبت به صدور رای مبادرت می نماید. چنانچه دادگاه خواهان را صاحب حق تشخیص دهد، حکم محکومیت خوانده به پرداخت خسارات به نرخ عادله روز را صادر می کند.
علاوه بر خسارات نامزدی که ممکن است توسط یکی از طرفین مطالبه شود، هدایای نامزدی نیز قابل مطالبه می باشند. قانونگذار در ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی به بیان قابلیت مطالبه هدایای نامزدی پرداخته است. مطابق با ماده قانونی مذکور در صورتی که عین هدایا وجود نداشته باشد، خواهان می تواند قیمت آنها را مطالبه کند.
حقوق خانواده یکی از عرصه های تخصصی دانش حقوقی به شمار می رود. از همین رو توصیه می شود پیش تصمیم در خصوص مطالبه خسارات نامزدی و طرح سایر دعاوی حقوقی با یک نفر وکیل دادگستری متخصص در دعاوی خانوادگی مشاوره حقوقی داشته باشید. گروه وکلای دادگستری ره جویان عدالت با حضور وکلای متبحر در زمینه دعاوی خانوادگی، آماده ارائه خدمات وکالت در دعاوی، مشاوره حقوقی و … می باشد. برای ارتباط با این گروه کافی است به نشانی اینترنتی www.rahjooyan.org مراجعه نمایید.
