ارث بری نوه از والدین مادر
مساله‌ی ارث بری، موضوعی است که اکثر افراد جامعه یک روزی با آن روبه‌رو می‌شوند. در این نوشتار به طور خاص چگونگی ارث بری نوه از والدین مادری را از نظر می‌گذرانیم. در حالت کلی طبق قوانین کشور افراد از دو طریق نسبت و سبب از یکدیگر ارث می‌برند. رابطه‌ی نسبی به سه دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
دسته‌ی اول: پدر، مادر، فرزند، فرزند فرزند (نوه)
دسته‌ی دوم: اجداد، برادر، خواهر، فرزندان برادران و خواهران
دسته‌ی سوم: عموها، عمه‌ها، دایی‌ها، خاله‌ها و فرزندان ایشان
در این‌گونه موارد اولویت ارث بری با دسته‌ی اول است. اگر از افراد نام برده شده در دسته‌ی اول شخصی وجود نداشته باشد و یا در قید حیات نباشند، سپس ارث به افراد نام برده شده در دسته‌ی دوم می‌رسد. اگر از این دسته نیز شخصی حاضر نباشد، آن‌گاه نوبت به دسته‌ی سوم می‌رسد.
در رابطه‌ی سببی نیز هر یک از زوجین در صورت فوت دیگری از اموال هم ارث می‌برند.
همان طور که اشاره کردیم ارث بری نوه در دسته‌ی اول وارثین نسبی قرار دارد. این مساله صراحتا در ماده‌ی ۸۶۳ قانون مدنی بیان شده است. به طور کلی فرد در حالتی از والدین مادر خود ارث می‌برد که مادرش زودتر از پدربزرگش فوت کرده باشد و دایی یا خاله‌ای در قید حیات نداشته باشد. اگر پدربزرگ فرزند دیگری داشته باشد (چه دختر و چه پسر)، نوه‌های او فاقد سهم‌الارث خواهند بود. این قانون دقیقا برای مادربزرگ نیز صدق می‌کند. یعنی اگر خانمی قبل از مادرش فوت کند و برادر و خواهری نداشته باشد، فرزندان شخص مرحوم از اموال مادر آن شخص سهم خواهند برد. اما چند و چون این مقوله را در ادامه به صورت جزئي‌تر بررسی می‌کنیم.
ارث بری نوه از والدین مادر به چه میزان است؟
هنگامی که شخصی فوت می‌کند اموال او مطابق با قانون، میان نزدیکان و وارثان او تقسیم می‌شود. همان طور که اشاره کردیم نوه‌های فرد جزو وارثان دسته‌ی اول او می‌باشند. در صورت فوت شخص، ابتدا اولویت با فرزندان او می‌باشد. اگر شخص متوفی فرزندی نداشته باشد و فقط دارای نوه باشد، مطابق با سهم‌الارث پدر یا مادر خود از اموال پدربزرگ یا مادربزرگش ارث می‌برد. بنابراین سهم‌الارث نوه از والدین مادر، به اندازه‌ی سهم ارث آن دختر از اموال والدینش می‌باشد. شایان ذکر است که ارث بری نوه از پدربزرگ و مادربزرگ به جنسیت او بستگی ندارد. بلکه مطابق این‌که نوه‌ی دختری باشد یا نوه‌ی پسری از سهم‌الارث بهره‌مند خواهد شد.
برای روشن‌تر شدن موضوع ارث بری نوه به این مثال توجه فرمایید. فرض می‌کنیم مردی دارای یک فرزند دختر و یک فرزند پسر می‌باشد که در زمان حیات خود هر دوی آن‌ها را از دست داده است. هنگامی که این مرد فوت کند اموال او به نوه‌هایش می‌رسد. از آن‌جایی که در قوانین اسلام سهم‌الارث فرزند پسر دو برابر سهم‌الارث فرزند دختر می‌باشد، باید همه‌ی اموال این مرد به ۳ قسمت تقسیم شود تا دو سوم آن برای پسر و یک سوم آن برای دختر در نظر گرفته شود. از آن‌جایی که فرزندان این مرد مفروض در قید حیات نمی‌باشند، این ارث به نوه‌های او می‌رسد. در واقع دو سوم اموال به فرزند یا فرزندان پسر او و یک سوم اموال به فرزند یا فرزندان دختر او تعلق می‌گیرد.
این شرایط در صورتی حاکم است که هیچ‌یک از فرزندان مستقیم آن مرد زنده نباشند. در غیر این صورت اموال فقط به فرزندی که در قید حیات است، می‌رسد و فرزند یا فرزندان سایر خواهران و برادران او از ارث بی‌بهره خواهند بود. این سیستم حقوقی که قائم مقامی خوانده می‌شود در واقع نشان از آن دارد که اگر کسی در قید حیات نباشد، فرزندانش قائم مقام وی خواهند شد. اگر در مثال فوق جای پدربزرگ را با مادربزرگ نیز عوض کنیم، هیچ یک از گزاره‌ها تغییر نمی‌کنند و شرایط به همان ترتیب اعمال می‌شوند.
سایر موارد پیرامون سهم‌الارث نوه‌ها
مواردی تا به این‌جا ذکر کردیم شرایط عمومی ارث بری نوه می‌باشد. همچون سایر موارد قانونی، در این مساله نیز می‌توان استثناهایی را مشاهده کرد. مثلا اگر همه‌ی شرایط فوق حاکم باشد، نوه‌ی کافر از پدربزرگ و مادربزرگ مسلمان خود ارث نمی‌برد. یا در صورتی که نوه عمدا پدربزرگ یا مادربزرگ خویش را به قتل برساند از ارث محروم خواهد شد. در بعضی از خانواده‌ها علاوه بر نوه، نتیجه نیز وجود دارد. در این‌گونه شرایط فرزندی که به اجداد نزدیک‌تر باشد ارث می‌برد و فرزندان دورتر بی‌بهره خواهند بود. یعنی تا زمانی که نوه‌ای وجود داشته باشد ارث به هیچ‌کدام از نتیجه‌ها نمی‌رسد همان گونه که تا زمانی که فرزندی وجود داشته باشد، به هیچ نوه‌ای ارث تعلق نمی‌گیرد.
از آن جایی که بافت هر خانواده‌ای می‌تواند متفاوت از سایر خانواده‌ها باشد، بهتر است در مورد مسائل حقوقی در باب سهم‌الارث وارثین، با مشاوران و وکلای متخصص این زمینه مشورت کرد و از راهنمایی‌های ایشان استفاده نمود. وکلای شاغل در گروه وکلای دادگستری ره جویان عدالت به عنوان افرادی حرفه‌ای و کاربلد می‌توانند اطلاعات حقوقی شما را بالا برده و شما را در هر نوع دعوی حقوقی یاری دهند.
